Ekziston një datë e saktë e fillimit për paqëndrueshmërinë që po mbërthen Afrikën. Ishte 21 marsi i vitit 2012, dita në të cilën në Bamako, kryeqyteti i Malit, disa ushtarë nga baza ushtarake Kati morën pushtetin dhe rrëzuan presidentin e atëhershëm Amadou Toumani Touré. Që atëherë, ushtritë janë bërë lojtarë kyç në të gjithë rajonin e Sahelit. Dhe sot “era e grushteve të shtetit” duket se po përhapet në një pjesë të madhe të kontinentit.
Sigurisht, Afrika nuk po i përjeton vetëm tani përvojat e grushteve të shtetit. Por në dekadën e fundit ndërhyrja e ushtrisë është theksuar shumë. Me implikime gjeopolitike brenda dhe jashtë kontinentit, që aktualisht janë të paparashikueshme.
Nga Mali në Republikën e Afrikës Qendrore, shenjat e para të paqëndrueshmërisë në Sahel
Pamjet e flamujve rusë në Niamey, kryeqyteti i Nigerit, me rastin e grushtit të shtetit të fundit në vendin afrikan kanë shkaktuar jo pak bujë. Në veçanti, u krijua përshtypja e një dueli mes Moskës dhe Perëndimit e transferuar në Afrikë, dhe me opinionin publik vendas të njëanshëm në favor të Kremlinit në një funksion antiperëndimor dhe antikolonial. Megjithatë, në realitet, kriza në Sahel ka origjinë të largët. Siç u përmend, duhet t’i kthehemi grushtit të shtetit në Mali të vitit 2012. Me atë rast, ndërhyrja ushtarake kishte arsye thjesht të brendshme. Vendi po përballej me rebelimin e Azawadit, rajoni verior me një shumicë Tuareg që kishte shpallur shkëputjen. Një kontekst ndoshta i favorizuar edhe nga fundi dramatik i regjimit të Gadafit në Libi.
Ushtria maliane, për shkak të menaxhimit të dobët të konfliktit në veri të vendit, ndërmori veprime në mars 2012 kundër presidentit të atëhershëm Touré. Juntat e njëpasnjëshme ushtarake dhe qeveritë e lindura pas periudhave të tranzicionit të trazuar nuk shprehën menjëherë një retorikë anti-franceze dhe anti-perëndimore. Përkundrazi, duke pasur parasysh përparimin e grupeve xhihadiste në Azawad, të favorizuara nga kaosi i atyre muajve, filloi një bashkëpunim me Parisin për dërgimin e trupave franceze në vend. Kështu filluan operacionet Serval dhe Barkhane, objektivi i të cilave ishte eliminimi i kërcënimit islamist në Sahel.
Edhe në Republikën e Afrikës Qendrore fqinje, ku në vitin 2013 koalicioni Seleka rrëzoi ish-presidentin Francois Bozizé, ndryshimi i papritur i regjimit kishte një origjinë krejtësisht të brendshme. Konfliktet etnike-politike të lashta të Afrikës Qendrore dhe kurrë të pazgjidhura luajtën një rol vendimtar në këtë rast.
Dobësia e shteteve sub-Sahariane
Pasi ushtria mori pushtetin në Bamako, mesazhi ka kaluar në të gjithë Sahelin se problemet serioze të zonës mund të zgjidhen me një përmbysje të papritur të sistemit politik. Kjo është arsyeja pse shumë ushtri kanë ndërhyrë, duke marrë edhe mbështetje nga opinioni publik. Në prill 2019, kur ushtria rrethoi shtëpinë e presidentit të atëhershëm sudanez Omar Al Bashir, njerëzit dolën në rrugë për të festuar. Në Khartoum shumë të rinj kishin ndjenjën se kishin arritur demokracinë falë veprimit të ushtarëve. Këto janë të njëjtat skena gëzimi të para disa vite më vonë në Ouagadougou dhe Niamey. Në shtator 2021, kur presidenti i atëhershëm Alpha Condé i Guinesë njoftoi synimin e tij për të ndryshuar kushtetutën dhe për të vazhduar me një mandat tjetër, ushtria vendosi të vërë në veprim një grusht shteti.
Megjithatë, ndërhyrja e ushtrive nënkupton një dobësi politike dhe strukturore të vendeve të ndryshme të përfshira. Në të vërtetë, zbatimi i një grushti shteti tregon mungesën e një shoqërie civile të aftë për të ndikuar në procesin e vendimmarrjes, si dhe mungesën e një alternative të vlefshme, brenda aparateve shtetërore, ndaj intervencionimit të ushtrisë.
Kjo u pa edhe në Çad në prill 2021, kur presidenti Idriss Déby u vra në vijën e frontit, ndërsa rebelët që hynin nga Libia kërcënuan kryeqytetin N’Djamena. Pas vdekjes së tij, gjeneralët imponuan emërimin e djalit të tij Mahamat Déby si kreun e ri të shtetit. Kështu kushtetuta u pezullua dhe përsëri ushtria u pa si aktori i vetëm i aftë për të ruajtur stabilitetin.
Problemet ekonomike që mbajnë mbërthyer kontinentin
Dobësia e vendeve afrikane ka mbi të gjitha origjinë ekonomike. Dhe pretendimet kryesore të popullsive të ndryshme të prekura nga ndërhyrjet e grushtit të shtetit janë të një natyre ekonomike. Në Mali, si dhe në Niger, Burkina Faso dhe në pjesën më të madhe të brezit sub-Saharian, mijëra njerëz jetojnë nën kufirin e varfërisë. Situata është përkeqësuar në dekadën e fundit. Sidomos në rajonet më të largëta të vendeve në fjalë, është e pamundur të gjesh punë dhe mjete për të mbështetur familjen. Një rrethanë e cila, veçanërisht në Sahel, po favorizon ndër të tjera prozelitizmin me karakter xhihadist dhe shfaqjen e grupeve kriminale të përkushtuara ndaj kontrabandës.
Një rreth vicioz që është i vështirë për t’u zgjidhur. Paqëndrueshmëria shkakton varfëri dhe, nga ana tjetër, varfëria nxit më shumë paqëndrueshmëri. Opinioni publik në Sahel e ka drejtuar gishtin si ndaj sistemeve të tij politike ashtu edhe ndaj ndikimit të aktorëve ndërkombëtarë. Ndaj edhe mbështetja e gjerë që iu dha ushtarakëve që erdhën në pushtet dhe përhapja e “erës së grushtit të shtetit” në rajon.
Ndjenja antiperëndimore
Retorika antiperëndimore, brenda këtij zinxhiri ngjarjesh, është e kohëve të fundit. Edhe një herë vendi nga i cili filloi gjithçka është Mali. Këtu, përkeqësimi i kushteve të sigurisë u dha qytetarëve një perceptim shumë negativ për praninë franceze. Parisi është akuzuar në disa raste për ambicie imperialiste, të fshehura nga vullneti zyrtar për të luftuar kundër terrorizmit. Që pranë zgjedhjeve të 2018-ës, ato që kurorëzuan Ibrahim Boubacar Keita-n si president të ri, shumë tubime iu referuan gjerësisht mundësisë së çlirimit nga Franca.
Në këtë drejtim janë shtyrë edhe autoritetet fetare. Midis tyre, për shembull, Imam Mahmud Dicko, kreu i këshillit islamik të Malit. Fjalimet e tij janë fokusuar shpesh te keqmenaxhimi i shtetit, te paaftësia e klasës politike, por edhe te dëmet që rrjedhin nga operacionet franceze dhe në përgjithësi nga ndikimi i Parisit në vend. Një retorikë sa antiperëndimore aq edhe antikoloniale, e ndjekur më vonë nga politikanë të ndryshëm dhe nga vetë ushtria.
Kjo është arsyeja pse grushti i shtetit i gushtit 2020 kishte një konotacion të ndryshëm nga ai i tetë viteve më parë. Gjenerali përgjegjës për grushtin e shtetit, Assimi Goita, ka folur hapur për mundësinë e një largimi përfundimtar nga sfera franceze e influencës. Rrethanë e rikonfirmuar me rastin e një grushti të dytë, të kryer edhe nga Goita në maj 2021. Përfundimi i operacionit Barkhane dhe afrimi me Rusinë dhe kompaninë Wagner, i shprehur me votën e Bamakos në përputhje me Moskën në rezolutat e ndryshme për luftën në Ukrainë, dhanë demonstrim të mëtejshëm të politikës së re anti-perëndimore. Jo vetëm në Mali, por edhe në vendet fqinje.
Linja antifranceze, e cila kulmoi me urdhrin për braktisjen e territorit që iu komunikua trupave në Paris, u përkrah edhe nga junta ushtarake në Burkina Faso, e cila në vitin 2022, me një tjetër grusht shteti, mori pushtetin në dëm të ish-presidentit Roch Kabore. Për rrjedhojë, grushti i shtetit në Niger përfaqësoi vetëm episodet e fundit që lidhen me rritjen e një intolerance të thellë ndaj atdheut mëmë kolonial, përkatësisht Francës, dhe ndaj ndikimit perëndimor.
Il Giornale – Bota.al
