Nga Joshua P.Nudell
Shumë nga ne përballen çdo ditë me rreziqe të mëdha dhe të vogla. Por Covid-19, na ka bërë më të vetëdijshëm se si të mendojmë për ndërmarrjen e rreziqeve. Që nga fillimi i pandemisë, njerëzit janë detyruar që të peshojnë mundësitë e tyre, se sa rrezik ia vlen të merret në sy për aktivitete deri dje të zakonshme.
Për shembull: A duhet që ata të shkojnë në një dyqan, apo të shkojnë tek mjeku për një vizitë të planifikuar prej kohësh? Si një studiues i historisë së Greqisë së lashtë, unë jam i interesuar mbi atë që mund të na mësojnë klasikët, në lidhje me marrjen në sy të rrezikut, si një mënyrë për të kuptuar situatën tonë aktuale.
Mitologjia greke përmban heronj të ngjashëm me Prënditë, por historia greke ishte e mbushur me burra dhe gra që ishin të ekspozuar ndaj rreziqeve të mëdha, pa komoditetet e jetës moderne. Një nga veprat më të hershme të shkruara në greqisht është “Punët dhe ditët”, një poezi nga një fermer me emrin Hesiod, në shekullin VIII Para Krishtit.
Në të, Hesiodi i drejtohet vëllait të tij dembel, Perseut. Seksioni më i famshëm i “Punëve dhe ditëve”, përshkruan një cikël brezash. Së pari, thotë Hesiodi, Zeusi krijoi një brez të artë që”jetoi si Perënditë, duke pasur zemra të çliruara nga pikëllimi, larg punës dhe mjerimit” .
Pastaj erdhi një brez i argjendtë, arrogant dhe krenar. I treti ishte një brez i bronzit, i dhunshëm dhe vetë–shkatërrues.
E katërta ishte epoka e heronjve, që shkuan drejt varreve të tyre në Trojë. Në fund, thotë Hesiodi, Zeusi krijoi një brez të hekurit, të karakterizuar nga një ekuilibër mes dhimbjes dhe gëzimit. Sipas Hesiodit, ndërsa brezat më të hershëm e jetonin jetën pa shqetësime, jeta në brezin aktual të hekurit diktohet nga rreziku, që çon në dhimbje dhe trishtim.
Përgjatë poezisë, Hesiod merret me idenë e rrezikut dhe menaxhimit të tij, që ishte diçka ezakonshme në Greqinë e lashtë: Njerëzit mund dhe duhet të ndërmarrin hapa për t’u përgatitur për rreziqet, por në fund të fundit ato janë të pashmangshme.
Siç e thotë vetë Hesiodi “vera nuk do të zgjasë përgjithmonë, ndaj ndërtoni hambarë”. por për njerëzit e brezit aktual “nuk ka asnjë pushim nga mundimi dhe pikëllimi ditën, dhe as nga vdekja natën”. Pra, njerëzit përballen me pasojat e rrezikut – përfshirë vuajtjet – pasi ky është vullneti i Zeusit.
Nëse rezultati i rrezikut përcaktohej nga Perënditë, atëherë një pjesë kritike e përgatitjes për t’u përballur me pasigurinë, ishte përpjekja për të zbuluar vullnetin e Zeusit. Për këtë, grekët e lashtë mbështeteshin tek orakujt dhe shenjat.
Ndërsa të pasurit kishin mundësi të paguanin për të kërkuar orakullin e Apollonit në Delfi, shumica e njerëzve iu drejtuan teknikave më të thjeshta për të kërkuar udhëzime dhe këshilla nga Perënditë, si hedhja e zareve të bëra me kockat e kyçeve të kafshëve .
Një teknikë e dytë përfshinte skalitjen e një pyetjeje mbi një pllakë prej plumbi, së cilës perëndia do t’i jepte një përgjigje në formën e një “po”-je ose “jo”-je. Këto pllaka regjistroninnjë gamë të gjerë shqetësimesh nga grekët e zakonshëm.
Në njërën prej tyre, një burrë me emrin Lizias e pyet Zotin nëse duhet të investojë apo jo në transportin detar. Në një tjetër, një burrë me emrin Epilitos pyet nëse duhet të vazhdojë në karrierën e tij aktuale, dhe nëse duhet të martohet me gruan e parë që njeh, apo të presë. Asgjë nuk dihet për asnjërin, përveç fakti që ata që i drejtoheshin Perëndive kur përballeshinme pasiguri. Shenjat u përdorën gjithashtu si një bazë për gati çdo vendim, qoftë publik apo privat. Burrat e quajtur “chresmologoi”, mbledhësit e orakullit që interpretonin shenjat nga Perënditë, kishin një ndikim të madh në Athinë.
Kur spartanët e pushtuan qytetin në vitin 431 Para Krishtit, thotë historiani Tukididi, ata ishin kudo duke recituar përgjigje nga orakujt. Kur Athina u godit nga një epedemi, ai vëren se athinasve iu kujtua një profeci të tillë “Chresmologoi” luajtën një rol aq të madh në forcimin e besimit të publikut, saqë politikani i pasur athinas Alcibiades, i kontraktoi privatisht në mënyrë, që t’i bindte njerëzit që të mos merrnin parasysh rreziqet e një ekspedite që aindërmori në Siçili në vitin 415 Para Krishtit.
Për grekët, vendosja e besimit vetëm tek Perënditë, nuk i mbronte plotësisht ata nga rreziqet. Siç shpjegonte Hesiodi, zbutja e rrezikut kërkonte që të parashikoheshin si veprimet e Perëndive, ashtu edhe ato njerëzore. Për shembull, gjeneralët bëni fli për Perënditë si Artemisa ose Ares përpara betejave, ndërsa komandantët më të mirë dinin të interpretonin çdo shenjë si një shenjë pozitive.
Por në të njëjtën kohë, gjeneralët i kushtonin gjithashtu vëmendje strategjisë dhe taktikave, në mënyrë që t’u jepnin çdo lloj avantazhi ushtrive të tyre. Çdo shenjë merrej parasysh. Para ekspeditës athinase në Siçili në vitin 415 Para Erës Sonë, statujat e shenjta të Hermesit, Perëndisë së udhëtimit, u gjetën me fytyra të gërvishtura .
Athinasit e interpretuan këtë si një shenjë të keqe, e cila mund të ketë qenë ajo që synonin autorët e krimit. Ekspedita filloi gjithsesi, por përfundoi me një humbje dërrmuese. Pak nga njerëzit që u larguan, u rikthyen gjallë në Athinë. Për athinasit provat ishin të qarta: Përdhosja e statujave i kishte vënë në rrezik të gjithë pjesëtarët e ekspeditës.
Zgjidhja e vetme ishte dënimi i keqbërësve. 15 vjet më vonë, oratorit Andocides iu desh që të mbronte veten në gjykatë kundër akuzave se ai kishte gisht në atë krim. Kjo histori shpjegon se individët mund t’i shpëtojnë ndëshkimit hyjnor, por injorimi i shenjave dhe dështimi për të marrë masa paraprake, ishin shpesh një problem më shumë kolektiv sesa individual.
Andocides u shpall i pafajshëm, por gjyqi i tij tregon se kur veprimet e dikujt i vinin në rrezik që të gjithë, ishte përgjegjësia e një komuniteti që t’i nxirrte ata përpara përgjegjësisë. Orakujt dhe kockat e kafshëve nuk janë sot në modë. Por grekët e lashtë na tregojnë rreziqet shumë reale të sjelljes së rrezikshme, dhe pse është e rëndësishme që rreziku të përcaktohet nga një hedhje e thjeshtë e zareve. /
“The Conversation” – Bota.al
