Diana Brown
Ka qindra (sipas disa vlerësimeve, mijëra) fe në mbarë botën. Fjalorët e Oksfordit e përcaktojnë fenë si “besimin dhe adhurimin e një fuqie kontrolluese mbinjerëzore, veçanërisht një Perëndi apo disa perëndi personale”. Bazuar në këtë përkufizim, mund të nxjerrim disa krahasime interesante mes adhurimit të një perëndie dhe adhurimit të parasë së plotfuqishme. Sepse: Çfarë është paraja nëse nuk është një “fuqi kontrolluese mbinjerëzore”?
Nuk është se të gjithë njerëzit adhurojnë paranë – apo ekonominë, apo institucionet financiare. POr shumë prej kurtheve të fesë së organizuar, janë të ngritura përreth tyre. Në librin e tij “Teologjia e Parasë”, filozofi Philip Goodchild shkruan se i gjithë sistemi ynë financiar është i ngritur mbi besimin.
Paratë tona kanë vlerë sepse ne biem dakord që kanë. Sidomos teksa paraja bëhet gjithnjë e më digjitale – si kartat e debitit dhe Bitcoini – ideja e besimit tek vlerat monetare është thelbësore për strukturën ekonomike që kemi ngritur. Monedha në thelb përfaqëson një premtim për të paguar një borxh, që mbështetet prej një institucioni financiar, si një bankë tregtare apo një bankë qendrore. Pa besimin tek ky premtim, paratë tona nuk vlejnë as sa letra ku janë printuar.
Dhe nuk kanë qenë gjithmonë të printuara. Në të kaluarën, gjërat me vlerë si çokolatat, kripa, piperi dhe të tjera mallra me vlerë përdoreshin për shkëmbim me të tjera mallra e shërbime.
Kështu që, përveç faktit që kemi një sistem ekonomik të bazuar në besimin, ka edhe të tjera aspekte të financës që pasqyrojnë fenë. Shumë fe, për shembull, kanë tempuj apo vende të shenjta ku mund të shkosh të adhurosh, apo të flasësh me një prift, apo anëtar të shenjtë, që të ndihmon të interpretosh vullnetin, sipas perëndisë apo perëndive të tyre. Edhe ëall Street-in, apo cilëndo bursë, mund ta interpretojmë në mënyrë të ngjashme: një qendër e ekonomisë që zien, me investitorë që thërrasin të blesh a të shesësh aksione, bazuar në asgjë tjetër përveç besimit të investitorit – ose në thelb, besimin në vlerën e diçkaje.
Fuqia misterioze e tregut të lirë ose e ekonomisë, gjithashtu duhet të përkthehet në terma laikë për shumë prej nesh, veçanërisht pasi krijimi modern i parave është kaq i komplikuar. Ai përfshin kredi, huadhënie, bankë rezervash të pjesshme dhe kështu me radhë. Ne mbështetemi në këshilltarët financiarë për të interpretuar vullnetin e tregut për ne. Dhe keqmenaxhimi ose keqinterpretimi mund të rezultojë në një “goditje” prej forcës së “mbinatyrshme”, në formën e recesioneve ekonomike dhe depresioneve, siç pamë në shumë vende gjatë krizës financiare globale të vitit 2008.
Feja është përdorur për të kontrolluar sjelljen njerëzore përmes kërcënimit të ferrit apo premtimit të jetës së përjetshme në parajsë. Por filozofi Goodchild argumenton se paraja, dhe borxhi, janë sot motivuesit kryesorë të bashkëpunimit njerëzor – kështu që një pjesë e madhe ka nisur të ndërthuret me fenë. Ekziston një sekt shumë i madh i kristianizmit që njihet si ungjilli i begatisë, i cili konsideron pasurinë personale, si shenjë e të qënit bekuar prej perëndisë, duke i lidhur edhe më shumë paranë me fenë. A do të thotë kjo që ndonjëherë do të krijohet një sekt zyrtar? Apo që forma më tradicionale të fesë do të anojnë në favor të një teologjie të parasë? / “Net” – Bota.al
* Në respekt të punës së personave që kanë punuar për ta sjellë në shqip këtë material, Bota.al lutet që të mos KOPJOHET
