Pothuajse që nga fillimi i këtij mijëvjeçari, Irani ka qenë një ishull i qetë midis paqëndrueshmërisë dhe dhunës. Afganistani, fqinji i saj në lindje, shkoi në kaos në 2001 pas pushtimit të udhëhequr amerikan; Iraku, përgjatë kufirit të tij perëndimor, pësoi të njëjtin fat pas vitit 2003. Tetë vite më vonë, në vitin 2011, Siria shpërtheu në luftë civile.
Edhe pse Irani shiit ka qenë i përfshirë në konfliktet që kanë përjetuar të tre këto fqinjë – duke dërguar burra, para dhe armë për të çuar përpara luftën kundër shovinistëve suni dhe sponsorëve të tyre në Gjirin Persik – territori i tij ka mbetur jashtëzakonisht i paprekur.
Irani ka qenë një shtet kombëtar funksional ku autoritetet qendrore kanë gëzuar një monopol të forcës dhe njerëzit që janë jashtë uniformës zyrtare kanë qenë me shumicë dërrmuese. Vitin e kaluar, në një udhëtim në Evropë, presidenti i vendit, një reformator, Hassan Rouhani, mburrej se Irani ishte “vendi më i sigurt dhe më i qëndrueshëm” në Lindjen e Mesme.
Sipas pikëpamjes së shumë iranianëve, kudo që ata qëndrojnë në aksin reformist-konservator të vendit, çdo mungesë e lirisë politike ose sociale në Republikën Islamike është një çmim që ia vlen të paguhet për një shtet të sigurt por ata kanë frikë për ditën kur – nëse – kjo siguri do të përfundojë.
Është e mundur që 7 qershori ishte ajo ditë – kur rutina e zakonshme e mëngjesit të Teheranit u ndal nga sulmet vetëvrasëse si dhe ideja se Republika Islamike ishte e përjashtuar nga vrasjet sektare doli se ishte e rreme.
Rreth orës 10:30, ndërtesa moderne e pjerrët parlamentare, një simbol i elementit demokratik në strukturën e komplikuar të pushtetit të Republikës Islamike, së bashku me mauzoleun e konceptuar më tradicionalisht të themeluesit klerik të regjimit, Ayatollah Ruhollah Khomeini, ishin objekt i sulmeve të koordinuara nga personat e armatosur dhe bombarduesit vetëvrasës.
Së paku 17 vetë u vranë në sulmet terroriste, së bashku me gjashtë sulmues, njëra prej tyre femër; Më shumë se 40 vetë u plagosën. Shteti Islamik mori përgjegjësinë për sulmet dhe mediat sociale iraniane u përmbytën me shprehje hidhërimi dhe shqetësimi, denoncime të barbarizmit të sulmuesve dhe ulërima sfiduese: gjëndja pas një sulmi tjetër të xhihadit të pamëshirshëm.
Garda Revolucionare e Iranit shpejt, por me paqartësi të qëllimshme, inkriminoi Arabinë Saudite dhe Shtetet e Bashkuara. Ishte benzina për iranianët me mendje komploti që besojnë se Shteti Islamik është krijimi i përbashkët i kundërshtarit kryesor sunit dhe kundërshtarit kryesor të saj perëndimor. Megjithatë, në ditët që do të vijnë, sapo të jetë larë gjaku nga muret dhe të vdekurit të jenë nderuar, një vëmendje më e kthjellët do të kthehet në anashkalimet e sigurisë që lejuan skuadrat e bombarduesve vetëvrasës të depërtonin në dy nga ndërtesat më ikonike të vendit.
Që kur Shteti Islamik shpalli kalifatin e tij në vitin 2014, forcat e armatosura të Iranit kanë qenë të kënaqur me aftësinë e tyre për të parandaluar xhihadistë të hyjnë në Iran; Në të vërtetë, komandantët flisnin për një “vijë të kuqe” rreth 25 milje në territorin e Irakut, të cilën Irani në asnjë rrethanë nuk do ta linte shtetin islam.
Por, që nga mesi i vitit 2014, raportet u përhapën – të mohuara nga Irani – se militantët e Shtetit Islamik kaluan kufirin e Irakut, ndërsa dy vjet më vonë komandanti i forcave tokësore të Iranit pranoi se shteti islamik kishte tërhequr rekrutë nga iranianët sunitë. (Rreth 9 për qind e popullsisë iraniane prej 79 milionë, mendohet të jenë sunitë, ku shumica e tyre janë anëtarë të pakicave kurde dhe baluçi.)
Në shkurt, kryeprokurori i Iranit njoftoi arrestimin e operativëve të Shtetit Islamik “në afërsi të Teheranit”; Ata kishin planifikuar “të keqen” për të përkuar me një ceremoni për të përkujtuar revolucionin e 1979.
Një paralajmërim pa preçedent do të publikohej një muaj më vonë, kur operativët e Shtetit Islamik në Irakun lindor vendosën një video në persisht në rrjetet e tyre të mediave sociale. Në këtë video një militant i Shtetit Islamik u zotua: “Ne do të pushtojmë Iranin dhe do ta kthejmë atë në kontrollin suni”, dhe militantët shiitë, që mendohet të jenë irakianë, u ekzekutuan.
Videoja e Shtetit Islamik veçoi liderin suprem të Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, për keqpërdorim e regjimit të tij për qëndrimin relativisht të butë ndaj më shumë se 8,000 hebrenjve që jetojnë brenda kufijve të saj. “Irani bërtiti slogane kundër Amerikës dhe Izraelit,” pohoi një transmetues, “për të mashtruar sunitët, ndërsa hebrenjtë e Iranit jetojnë në siguri nën mbrojtjen e shtetit iranian”.
Fakti që Shteti Islamik kritikon Republikën Islamike se është shumë e butë me hebrenjtë e saj, sugjeron se një çështje e madhe përtej identitetit sektar ndan dy palët. Ky dallim në mënyrë të qartë konfuzoi Presidentin Trump, kur ai u mundua të bashkoi Iranin dhe xhihadistët suni si pjesë e së njëjtës “të ligë” në një fjalim me udhëheqësit myslimanë në Arabinë Saudite më 21 maj. Dhe kjo duket se konfuzon shumë liderë të tjerë në Perëndim.
Ideologjia e Shtetit Islamik ka më shumë të përbashkëta me elementët më radikal fetar të wahabit të Arabisë Saudite – duke përfshirë nënçmimin e tyre për shiitët si apostatë që meritojnë vdekjen.
Në Iran, në të kundërt, diskutimi ka qenë më tolerant. Ndërsa shiitët iranianë mësohen se versioni i tyre i historisë dhe praktikës islame është i saktë dhe ndërkohë që sunnitët diskriminohen në mënyrë rutinore, askund nuk kam dëgjuar që sunitë të zakonshëm të përshkruhen si jo mysliman. Duke qenë një sunnit në Iran nuk mund të jetë e rehatshme, por nuk është kërcënuese për jetën.
Më shumë se një qendresë e ngurtësisë sektare, deklarata e Gardës Revolucionare që implikon Arabinë Saudite në sulmet e së mërkurës duhet të shihet në kontekstin e tensioneve gjithnjë e më të përkeqësuara midis Teheranit dhe Rijadit.
Në lidhje me koreligjionistët e saj, Irani merr një qëndrim pragmatik ndaj marrëdhënieve të jashtme, siç tregohet nga vendimi i tij për të furnizuar me ushqime monarkinë e vogël sunite të Katarit, pasi Arabia Saudite dhe disa shtete të tjera të Gjirit, prerë lidhjet me Qatarin si një dënim për marrëdhëniet e tyre të përzemërta me Republikën Islamike.
Liderët dhe mediat iraniane parashikojnë me zell shkatërrimin e Shtetit Islamik në fortesat e saj në Irak dhe Siri, sikur kjo do të përfundonte problemin e dhunës së xhihadit. Nuk është kështu. Edhe nëse ajo asgjësohet dhe organizata shpërbëhet ose me më shumë gjasa ndryshon, aftësia e saj për të frymëzuar dhe kryer mizoritë mbetet e frikshme. Lindja e Mesme nuk do të dal e pastër nga ndjenja helmuese anti shiite që Shteti Islamik ka shpërndarë dhe që do të testojë Republikën Islamike për vitet që vijnë.
Frika tani është se nëse Irani po ekspozohet gjithnjë e më shumë ndaj sulmeve xhihadiste, qëndrimet ndaj sunitëve – në veçanti pakicës sunite të vendit – do të ngurtësohen. “Nëse nuk e godasim armikun” jashtë kufijve tanë, prokurori publik i Iranit i tha publikut në mars, “ai do të vijë në derën tënde.” Për nëse perceptohet të jetë tashmë brenda shtepisë?
Sulmet ndaj Teheranit ka të ngjarë të mbajnë poshtë Iranin si brenda dhe jashtë tij. Reformistët tashmë e kanë kritikuar mbështetjen e Iranit për tiranin laik në Siri; Ato kritika mund të rriten në vëllim.
A është përfshirja ushtarake e Iranit rreth rajonit, ajo që e ka sjellë atë në konflikt me Shtetin Islamik, ndërkohë që po i shton tensionet me Arabinë Saudite dhe klientët e tjerë sunitë, duke i kapërcyer limitet e vet?
Shtoni mbi këto edhe deklaratat e fundit armiqësore të Presidentit Trump dhe është e qartë se bota jashtë Iranit, një vend i komplikuar dhe i pabesë, me të vërtetë, ka zbarkuar në mes të Teheranit./The New York Times – Lexo.al/
