Diçka e çuditshme ndodhi gjatë takimit mes Presidentit Joe Biden dhe Presidentit Xi Jinping të Kinës, në një vilë në jug të San Franciskos, më 15 nëntor 2023. Pas një dreke pune, ndërsa dy liderët u ngritën për t’u larguar, një ndihmës i Xi-t ia bëri me shenjë njërit prej truprojave të presidentit kinez. Ky iu afrua tryezës, nxori nga xhepi një shishe të vogël dhe spërkati me nxitim çdo sipërfaqe që kishte prekur Xi, madje edhe pjesën e mbetur të tortës me shije bajamesh në pjatën e tij të ëmbëlsirës.
Sipas amerikanëve, qëllimi ishte të zhdukte çdo gjurmë të ADN-së së Xi, që pritësit mund të përpiqeshin ta mblidhnin dhe ta shfrytëzonin. “Kështu mendojnë ata,” tha një zyrtar që mori pjesë në takim, “që mund të krijosh një sëmundje që prek vetëm një person të caktuar.” Për pak zyrtarët amerikanë të pranishëm, ishte një mbyllje tronditëse e një samiti përndryshe të suksesshëm: edhe teksa Pekini dhe Uashingtoni po ndjekin diplomacinë, ritmi i ndryshimeve teknologjike po thellon dyshimin dhe frikën mes tyre.
Historia njerëzore mund të rrëfehet si një seri përparimesh në armë, nga qerret, te harqet e kryqëzuar, e deri te raketat me koka bërthamore, dhe sot po jetojmë ndoshta periudhën më të shpejtë të evolucionit të armëve. Pyet cilindo grup prej pesë ekspertësh të sigurisë kombëtare dhe do të dëgjosh për pesë teknologji të ndryshme në zhvillim, që mund të ndryshojnë mënyrën se si bëhet lufta.
Tufa avionësh robotikë që punojnë në koordinim për të gjetur dhe vrarë objektiva pa asnjë mbikëqyrje njerëzore. Armë kibernetike të avancuara që mund të paralizojnë ushtritë dhe të fiksojnë rrjetet elektrike të një vendi të tërë. Armë biologjike të krijuara nga inteligjenca artificiale, për të vrarë vetëm ata që kanë karakteristika të caktuara gjenetike.
Disa prej këtyre armëve mund të mbeten përgjithmonë në fletët e fantashkencës, por të tjerat janë tashmë në zhvillim. Inovacionet në inteligjencën artificiale, biologjinë sintetike dhe kompjuterët kuantikë do të ndryshojnë mënyrën se si bëhet lufta, ashtu siç po ndryshojnë çdo aspekt të jetës sonë. Shtetet e Bashkuara kryesojnë në disa fusha, sidomos në Inteligjencë Artificiale, falë investimeve masive të sektorit privat. Por Kina, Rusia dhe regjimet e tjera autoritare po përshpejtojnë investimet shtetërore në universitete të posaçme dhe po gjejnë mënyra për t’i futur risitë në ushtritë e tyre që tani.
Për të ruajtur hapin në këto gara të armëve të shekullit XXI, do të duhet vullnet politik dhe koordinim kombëtar mes sektorit publik, atij privat dhe institucioneve kërkimore. Pentagoni duhet të përqafojë ndryshimin teknologjik dhe ta integrojë atë në rekrutim, trajnim dhe strategji. Kongresi duhet të zgjerojë financimin për kërkim dhe zhvillim të teknologjive me aplikime ushtarake. Presidenti duhet të ndalë fushatën kundër universiteteve dhe të përfshijë industrinë private në këtë mision.
Nuk do të ishte hera e parë që Shtetet e Bashkuara mobilizohen për të qëndruar përpara kundërshtarëve inovativë. Shkenca amerikane ishte pas Gjermanisë përpara Luftës së Dytë Botërore, por parakaloi më pas dhe në fund fitoi luftën, kryesisht falë garës shkencore për të zhvilluar armën bërthamore. Thelbësore në këtë përpjekje ishte bashkëpunimi midis qeverisë, akademisë dhe sektorit privat. Kjo nevojë për bashkëpunim është edhe më e theksuar në fushën e I.A., një teknologji me pasoja të thella për sigurinë kombëtare, që nuk u zhvillua nga qeveria, por nga sektori privat.
Kongresi dhe gjykatat duhet të mbikëqyrin me rreptësi këtë bashkëpunim publik-privat, që të sigurohen se i shërben interesit publik dhe jo interesit të një kompanie apo administrate të caktuar. Amerika duhet gjithashtu të jetë e vetëdijshme për rreziqet e një gare të pakontrolluar armësh. Shekulli i kaluar tregoi se ndonjëherë armët e fuqishme mbahen më mirë nën kontroll përmes traktateve, dhe Shtetet e Bashkuara duhet t’i bashkohen vendeve të tjera, në marrëveshje për kontrollin e armëve, përpara se teknologjitë e reja të rrezikshme të jenë gati për t’u përdorur.
Parandalimi do të jetë i domosdoshëm. Arsyeja më e madhe për të ndërtuar një ushtri që mund të fitojë luftërat e së ardhmes është të parandalojë që ato të ndodhin. Është të sinjalizojë te rivalët dhe armiqtë e Amerikës se një sulm ndaj SHBA-ve dhe aleatëve të saj është tepër i kushtueshëm.
Aparati i sigurisë kombëtare amerikane po përpiqet me nxitim t’i përshtatet kësaj bote të re të luftës. Agjencia Kombëtare e Inteligjencës Gjeohapësinore (NGA), që mbledh dhe analizon shumicën e inteligjencës satelitore të Pentagonit, po udhëheq një përpjekje: zhvillimin e sistemit të shënjestrimit ushtarak të SHBA-së me I.A. Duke sintetizuar një lumë të pandërprerë të dhënash nga satelitë, avionë zbulues dhe sensorë të tjerë, programi i analizës së imazheve, i quajtur Maven, identifikon objekte më shpejt se ushtritë e njerëzve që më parë shikonin imazhe të turbullta kompjuterike për të gjetur kërcënime.
Maven ndodhet sot në çdo komandë të madhe ushtarake amerikane nëpër botë. Ai ka sugjeruar objektiva në Irak, Siri dhe Jemen që më pas janë goditur nga forcat amerikane, dhe ka prodhuar inteligjencë që Ukraina ka përdorur për të goditur objektiva ruse. Programi mund të identifikojë objekte ushtarake si lëshues raketash, formacione trupash ose anije luftarake të ankoruara dhe të dallojë objektet në listën “mos-godit”, si spitale, shkolla dhe ndërtesa fetare. NGA ka deklaruar në Kongres se këto algoritme, të ushqyera çdo ditë me të dhëna të reja, po bëhen më të shpejta dhe më të sakta në përdorim.
Kjo qasje e luftës e bazuar te softueri po e shtyn Pentagonin të mbështetet te sektori privat. Palantir, një kompani analitike e të dhënave, e bashkëthemeluar në vitin 2003 nga miliarderi libertarian Peter Thiel dhe Alex Karp, CEO i kompanisë, është një nga kontraktorët më të mëdhenj të rinj të teknologjisë. Kompania merr të dhënat e inteligjencës nga agjenci si NGA, i integron me informacion tjetër dhe i paraqet në një program të quajtur Maven Smart System, që oficerët e inteligjencës përdorin çdo ditë në një rrjet të klasifikuar në mbarë botën. Suksesi i Palantir në punën me qeverinë e ka bërë atë një nga bizneset më të rëndësishme që po shtyn Departamentin e Mbrojtjes të përqafojë mënyra të reja bashkëpunimi me Silicon Valley.
Në nëntor, një kompani më e vogël e sapokrijuar Anduril, e themeluar nga shpikësi i Oculus, Palmer Luckey, fitoi një kontratë të ushtrisë për t’i ofruar shërbimit një program mbrojtjeje nga dronët me I.A. Softueri i saj është krijuar të organizojë informacionin nga radarët dhe sistemet e tjera të zbulimit, që njerëzit të mund të targetojnë dhe shkatërrojnë dronët armikë më shpejt dhe më efektivisht. Më 31 tetor, mbi shkretëtirën e Mojaves, kompania testoi një dron në formë shigjete, të quajtur Fury, në fluturimin e parë të kontrolluar plotësisht nga I.A. Pentagoni shpreson të fusë në përdorim një flotë prej 1.000 “bashkë-pilotësh” robotikë që do të fluturojnë së bashku me avionët luftarakë tradicionalë, të aftë të kryejnë duel ajror, zbulim dhe luftë elektronike.
Ndërkohë, armiqtë e Amerikës po zhvillojnë risitë e tyre. Kina ka publikuar pamje të atij që duket të jetë një dron “bashkë-pilot” në test fluturimi. Forcat e Ukrainës kanë kapur një dron rus që mund të fluturojë dhjetëra milje, të identifikojë dhe të fiksojë objektiva, pastaj të zhytet dhe të lëshojë disa kg eksploziv mbi objektiv, pa asnjë komandë njerëzore. I ndërtuar me pjesë të zakonshme tregtare, modeli i njohur si V2U kushton sa një fraksion i të ngjashmëve amerikanë dhe kinezë.
Por jo çdo teknologji e avancuar është teknologji e zgjuar. Prej dekadash, Shtetet e Bashkuara zgjedhin automatikisht armë të sofistikuara, të personalizuara, që duan vite për t’u përsosur, në vend që të blejnë pajisje të thjeshta, të gatshme për përdorim. Avioni më i ri luftarak amerikan, F-35 Lightning II, mund të shohë avionët e tjerë përpara se ata ta shohin atë dhe t’i shkatërrojë me raketa të shënjestruara. Helmeta e pilotit kushton rreth 400.000 dollarë. Por gjithë kjo teknologji e ndërlikuar prishet shpesh. Dhe shpesh qëndron më gjatë në hangar për mirëmbajtje sesa në ajër.
Një pjesë e madhe e brishtësisë së Amerikës vjen nga varësia e saj prej sistemeve të shtrenjta dhe delikate. Çdo gjë, nga sensorët që gjurmojnë anijet, avionët dhe raketat armike, te aftësia e komandantëve për të koordinuar, mbështetet te sisteme hapësinore të pambrojtura. Kina ka ndërtuar një ushtri të aftë të ndërpresë këto rrjete përmes armëve kibernetike dhe raketave. “Kjo është teoria e tyre e fitores,” tha në 2021 zëvendëssekretari i mbrojtjes Bob Work. “Çdo hallkë e rrjetit tonë të betejës është e mbuluar nga një pengues sinjali kinez. Ata bëjnë të gjitha llojet e ndërhyrjeve kibernetike. Dhe i kanë vendosur të gjitha nën një komandant të vetëm, i cili sheh rrjetin amerikan të betejës dhe thotë: ‘Si mund ta shpërbëj atë?’”
Pyetja më e vështirë për Shtetet e Bashkuara nuk është nëse duhet të zhvillojnë armë të afta t’i parandalojnë e t’i mposhtin këto teknologji, por si ta bëjnë këtë në mënyrë të sigurt dhe etike.
Dorëzimi i vendimmarrjes te robotët mund të rrezikojë civilët. Izraeli ka kombinuar me sukses taktikat tradicionale dhe ato të reja në dy vitet e fundit në luftën kundër Hezbollahut dhe Iranit. Përdorimi i sistemeve të vëzhgimit të fuqizuara me I.A. në Gaza, për të sugjeruar objektiva njerëzorë ka qenë shumë i debatuar. Raportohet se sistemet kanë identifikuar gabimisht civilë si luftëtarë dhe kanë shkaktuar viktima të pafajshme.
Rreziqet shkojnë përtej fushëbetejës tradicionale. Ekspertët paralajmërojnë se përparimet në I.A. mund të hapin një epokë të re të bioterrorizmit. Me njohuri të thjeshta programimi, një laptop dhe një lidhje interneti, aktorë të rrezikshëm mund t’i drejtojnë programet e I.A.-së të kërkojnë në baza të hapura të dhënash, mënyra për të modifikuar viruset në mënyrë që të përhapen më shpejt dhe të jenë më vdekjeprurës. Madje, mund të shënjestrohen grupe me karakteristika gjenetike të caktuara ose specie të veçanta kafshësh.
Këtë vit dy kompani të mëdha, OpenAI dhe Anthropic, paralajmëruan se, nëse nuk ndërmerret asnjë veprim, I.A. shumë shpejt do të jetë e aftë të ndihmojë aktorët e këqij të krijojnë armë biologjike. Studentë të MIT-it përdorën chatbot-et për të konceptuar katër patogjenë pandemikë. I.A. -ja shpjegoi si të prodhoheshin nga ADN sintetike; sugjeroi kompani që ka gjasa të mos kontrollojnë porositë e ADN-së; dhe u rekomandoi se, nëse studentëve u mungonin aftësitë, mund të kontaktonin një organizatë kërkimore. Gjithë kjo u bë për një orë.
Administrata Biden vendosi një sërë kontrollesh sigurie mbi zhvillimin dhe përdorimin e I.A., përfshirë edhe nga ushtria. Donald Trumpi i zhbëri disa prej këtyre hapave dhe i zëvendësoi me direktiva për të hequr “pengesa” ndaj inovacionit. Pentagoni synon të zgjerojë përdorimin e I.A. në analizën e inteligjencës dhe në luftime në muajt e ardhshëm, tha një zyrtar i lartë në një konferencë për mbrojtjen. “E ardhmja e I.A.-së nuk do të fitohet duke u shqetësuar për sigurinë,” deklaroi në muajin shkurt në Paris zëvendëspresidenti JD Vance.
Bota është e papërgatitur për atë që po vjen, dhe për atë që tashmë ka ardhur. Siç treguan luftërat e shekullit XX, vetëm parandalimi nuk mjafton gjithmonë për të shmangur përdorimin katastrofik të armëve të reja. Shtetet e Bashkuara duhet të negociojnë dhe të nënshkruajnë traktate që kufizojnë mënyrën dhe vendet ku përdoren këto teknologji.
Shtetet e Bashkuara duhet të ndalojnë luftën e vetëshkatërruese kundër universiteteve dhe të rikthehen në investime afatgjata në teknologjitë e së ardhmes përmes granteve për kërkim dhe zhvillim. Duhet të zgjerojnë gjithashtu mbështetjen, të madhe dhe të vogël, për teknologjitë e reja të industrisë private, si dronët autonomë. Dhe duhet të shtrëngojnë kontrollin e eksporteve të çipeve të avancuar të I.A., që të mos përfundojnë në duar të vendeve armike. Vendimi i Trump-it, i shpallur më 8 dhjetor, për të lejuar shitjen e disa prej çipeve më të fuqishëm në botë Kinës, është një gabim.
Nga fushëbetejat e Ukrainës deri te mbrojtja e dukshme kundër biolosikëve, është bërë e qartë se oqeanet e Amerikës, dikur mburoja e saj ndaj armiqve të huaj, nuk mund ta mbrojnë dot nga një kundërshtar që përdor I.A.-në si pjesë të një lufte totale kundër Shteteve të Bashkuara. “Shpejtësia e luftës së ardhshme do të tejkalojë aftësinë njerëzore për ta kontrolluar atë,” tha Andrew C. Weber, zyrtari i Pentagonit që drejtonte programet bërthamore, kimike dhe biologjike gjatë administratës Obama.
Për t’iu kundërpërgjigjur rrezikut në rritje, Amerika duhet njëkohësisht të fitojë garën për të ndërtuar armët autonome dhe të udhëheqë botën për t’i kontrolluar ato. / THE NEW YORK TIMES – Bota.al
