Nga Bernard-Henri Levy
Paris – Oh, çfarë zemërate e mykur ndaj shpalljes së Bob Dilanit fitues të Çmimit Nobel! Çfarë proteste nga akademia – jo ajo suedeze, sikurse mund ta mendonit, por nga ajo e kishës botërore të literaturologjisë. Paniku i burokracisë letrare, i kapur në kurth tek siguritë e tij dhe i rrethuar nga llogaritjet e tij mesnike, në parashikimet gjysmë të pjekura, ndryshimet dinake të qëndrimeve të saj, ka qenë i dukshëm.
A qe politike apo jopolitike zgjedhja e Dilanit? Pse një amerikan? Pse jo një grua? Ose një zë, çfarëdolloj zëri nga një pakicë e dukshme? Ose ky, që e ka pritur për 20 vjet? Apo ai tjetri që ka reshtur së shpresuari? E vërteta, sado e pakëndshme që mund të jetë për fanatikët, është se dhënia e çmimit Nobel në letërsi një autori që ka shkruar vetëm një libër, nuk është më e çuditshme sesa dhënia e tij për Dario Fo apo Uinston Çërçillin.
Dhe këtu është e vërteta edhe më e madhe: akordimi i këtij çmimi njërit prej poetëve tanë të fundit të njohur, i afërm i largët i Rutebëf, Vijo, dhe të gjithë fyelltarëve dhe këngëtarëve të vetmisë dhe braktisjes; shugurimi i një rapsodi, një bardi të vëllazërisë së shpirtrave të vetmuar dhe të humbur; kurorëzimi i autorit të baladave që kanë qenë, sa për të huazuar frazën e Andre Suarezit mbi Artur Rembonë “një moment në jetën” e kaq shumë njerëzve në shekullin XX dhe XXI, ka shumë më tepër kuptim se sa nxjerrja si me magji nga kapela e të errëtit Rudolf Oken Kristof apo plakut të ngratë Salli Prudom në vend të Tolstoit.
Sigurisht, është e gabuar t’i përgjigjesh në mënyrë moralizuese moralistëve. Por i ballafaquar me ata që çirren “Kjo nuk është letërsi! Thjesht nuk është”, dikush tundohet të marrë anën e Frensis Ponzhesë që duke cituar Lutremonin, e përcaktoi poetin (ai do të thoshte “proet”) si një bard apo rapsod, që duke shprehur “zërin e gjërave”, bëhet “qytetari më i dobishëm i fisit të tij”.
Dhe a bën kjo që përcaktimi të zbatohet më mirë se sa me autorin e “Majat e Lirisë” apo “Vitet e gjata të shpërdoruara”, e cila sjell në jetë dhe në muzikë atë që kritiku Greil Markus e ka quajtur “republika e padukshme” e kulturës amerikane? Dikush tjetër tundohet të rreshtohet edhe me Malarmenë, i cili na kërkoi, pak a shumë në të njëjtat terma, t’i “japim një kuptim më të pastër të fjalëve të fisit”. Sërish, kush më mirë se ky artist kolazhesh, ky kameleon i citimit dhe intertekstualitetit, ky liricist lakonik, alkimist verbal qe e kaloi jetën e tij duke rishpikur fjalët e të tjerëve dhe të vetat, duke zbuluar thëngjijtë e kohës nën hirin e humbjeve e ditës, për ta shndërrruar në ar, plumbin që ai dëgjoi në radio?
Ose kini parasysh dallimin e njohur midis skribëve, të cilët përdorin gjuhën në mënyrë instrumentale, dhe shkrimtarëve që e tjerrin atë në mëndafsh. A nuk qe Dilani ai që aludoi mbi diçka të ngjashme, kur pas viteve të luftës për të drejtat civile, rezistencës ndaj luftës në Vietnam, si dhe mbështetjes për revolucionin feminist, titulloi një nga këngët e tij më të bukura “Unë s’jam atje”, si në “Unë s’jam më këtu, jo më shërbëtori yt, lamtumirë gjithçkaje, për sa kohë?
Por pyetja e vërtetë qëndron diku tjetër. Ushtrimi më bindës do të ishte të krahasoheshin mollët me mollët dhe autorin e “Bjonde mbi Bjonde”, me ato që ishin dhe mbeten bashkëkohëset e tij kryesore. Dilan është një Keruak që mund të këndojë. Ai është një Barou që vë në muzikë paradën e madhe të Brezit të Ritmit, me festat e tij të egra dhe drekat lakuriq.
Ai është ajo që ka thënë Alen Ginsberg në përshkrimin e tronditjes së tij, kur dëgjoi herën e parë “Një shi i madh do të bjerë” në vitin 1963, një këngë në të cilën thekset dhe ritmet, me ndryshimet e menjëhershme në emfazë, lundrimi në zemër i fjalëve dhe imagjinatës, të gjitha i bënin jehonë letërsisë më të mirë të kohës – por edhe me muzikë gjithashtu!
A do të vazhdojë të mbajmë këtë qëndrim kundër Dilanit, ta ngarkojmë atë me mëkatin e shartimit të ritmeve të muzikës bluz, soul dhe kantri me ato të Biblës, Uilliam Bllejkut dhe Uollt Uitmanit? Pse duhet të varet nga trupa e Turit të Pafundëm (më shumë se dy mijë shfaqje!) dinjiteti i dhënë pa hezitim për autorin e “On the Road”?
Mendoj se qe Luiz Aragon, që tha se përdorimi i poemës në muzikë ishte si të kalohej nga ngjyra e zezë në atë të bardhë. Aragon, poeti i kënduar nga Leo Fere dhe të tjerët, besonte se një poemë e pakënduar ishte thuajse e vdekur. E pra, duket që Dilan ishte i vetmi i kohës së tij në gjendje të mishëronte plotësisht muzikalitetin, që është thelbësor për poezinë e madhe, zëri i dytë që përndjek çdo poet, por të cilët ai në përgjithësi ua delegoi atyre që e recitonin apo e lexonin atë, fuqia e këngës që është e vërteta e tij përfundimtare dhe e fshehtë, dhe që disa janë marrosur – fjalë për fjalë dhe tragjikisht të çmendur – në përpjekje për ta tërhequr nga kafazi në kanto.
Bard dhe rapsod njëkohësisht. Një revolucion poetiko-muzikor në një burrë dhe një vepër. Më pëlqen të mendoj se kjo është shfaqja e forcës – kjo goditje e zgjatur e gjeniut që është përherë i ri – që komisioni i çmimeve Nobel ka njohur me zgjedhjen e tij.
www.bota.al / Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate – Bob Dylan and the Literary Idiot Wind
