Intervista: Politologu John Mearsheimer është i bindur se qeveria e SHBA nën drejtimin e Trumpit dëshiron ta lër Evropën, për t’u përqëndruar tek Kina. Gjermania, thotë ai, duhet të marrë përgjegjësi për hir të sigurisë së vet
Der Spiegel: Zoti Mearsheimer, a do të hyjë në histori fillimi i presidencës së dytë të Donald Trumpit si pika e kthesës kur u prish lidhja midis Amerikës dhe Europës?
Mearsheimer: Mendoj se përgjigja është po. Administrata Trump synon të ndryshojë në mënyrë themelore marrëdhëniet e Amerikës me aleatët e saj europianë dhe të zvogëlojë ndjeshëm rolin e SHBA-së në NATO, në mos ta tërheqë fare SHBA-në nga NATO-ja.
Çfarë na tregon sjellja e Trumpit dhe e Zvpresidentit JD Vance gjatë vizitës së Presidentit ukrainas Volodymyr Zelensky në Shtëpinë e Bardhë, për të ardhmen e aleancës transatlantike?
Përplasja mes Trumpit dhe Zelensky-t ofron prova të qarta se aleanca transatlantike është në telashe të mëdha. Tregon se si Ukraina dhe Europa kanë një këndvështrim të ndryshëm nga administrata Trump për mënyrën se si duhet përfunduar lufta në Ukrainë dhe, më gjerësisht, si të trajtohet Rusia. Trumpi dëshiron të ketë marrëdhënie të mira me Rusinë; Europa jo. Është e vështirë të shihet se si këto dy pikëpamje mund të pajtohen.
A besoni se Neni 5 i Traktatit të Atlantikut të Veriut – neni në marrëveshjen themeluese të NATO-s që përcakton se një sulm ndaj cilitdo anëtar të aleancës është një sulm ndaj NATO-s si një e tërë – është ende i vlefshëm? A do të dërgonte Trump ushtrinë amerikane nëse Rusia do të pushtonte një pjesë të Estonisë, Letonisë apo Finlandës?
Neni 5 nuk ka thënë kurrë se Shtetet e Bashkuara do të përdornin në mënyrë aksiomatike forcën ushtarake për të shpëtuar një vend aleat të NATO-s. Por pothuajse të gjithë besojnë se është kështu. Gjatë Luftës së Ftohtë ishte thelbësore të thuhej pikërisht kjo. Gjermania Perëndimore ishte shteti i vijës së parë dhe nuk kishte armë bërthamore. Gjermanët ishin shumë të shqetësuar se SHBA-ja nuk do të përdorte armët e saj bërthamore për t’i mbrojtur, nëse do të gjendeshin në një situatë kritike. Prandaj, SHBA-ja e theksoi Nenin 5, në një mënyrë që e bënte të tingëllonte sikur do të përdornim automatikisht armët bërthamore. Në fakt, si ish-Sekretari i Shtetit Henry Kissinger ashtu edhe ish-Sekretari i Mbrojtjes Robert McNamara thanë pasi kishin lënë detyrën, se nuk do t’i kishin përdorur armët bërthamore për të mbrojtur Gjermaninë. Ata nuk e thanë këtë sa kohë ishin ende në detyrë.
Dhe ju besoni se Shtetet e Bashkuara nuk do ta mbronin Estoninë apo Finlandën sot?
Kjo është një deklaratë shumë e fortë. Mendoj se është e mundshme që tani, Shtetet e Bashkuara do të vinin në mbrojtje të një shteti baltik nëse do të sulmohej. Por ky angazhim po zbehet me shpejtësi. Pas pesë vjetësh, nuk jam i sigurt nëse do të ketë ende një garanci domethënëse për Nenin 5.
A është administrata aktuale e SHBA “kryesisht indiferente” ndaj Europës, siç e përshkroi Kancelari i ardhshëm gjerman, Friedrich Merz? Apo tani është haptazi armiqësore ndaj Europës?
Presidenti Trump dhe Zvpresidenti Vance kanë përçmim për europianët. Kur Trumpi u zgjodh në 2016 dhe mori detyrën në 2017, ai kishte dy objektiva kryesore në politikën e jashtme. Njëri ishte të braktiste politikën e angazhimit dhe të adoptonte një politikë frenimi ndaj Kinës – me fjalë të tjera, të bënte një kthesë 180 gradë. Qëllimi i dytë ishte të ndryshonte në mënyrë themelore marrëdhëniet me Rusinë dhe veçanërisht me Presidentin Vladimir Putin. Ai pati sukses në ndryshimin e politikës ndaj Kinës. Por nuk pati sukses për sa i përket politikës ndaj Rusisë. Trumpi vazhdoi politikën për Ukrainën dhe Rusinë që kishin ndjekur paraardhësit e tij. Tani, gjatë mandatit të tij të dytë, ai do të bëjë atë që nuk mundi të bënte në mandatin e parë.
Në faqen tuaj të internetit, ju prezantoheni me një autoportret ironik, si një ndjekës i filozofit dhe diplomatit Niccolò Machiavelli – një realist i thekur që beson “se fuqitë e mëdha dominojnë sistemin ndërkombëtar dhe angazhohen vazhdimisht në konkurrencë për sigurinë me njëra-tjetrën.” A e konsideroni Europën një fuqi të madhe?
Europa është një konstelacion shtetesh, edhe pse shpesh flasim për Europën sikur të ishte një shtet i vetëm. Disa liderë europianë dikur ëndërronin që në fund do të kishim “Shtetet e Bashkuara të Europës”. Kjo nuk ndodhi kurrë dhe tani duket se “qetësuesi” amerikan po largohet nga Europa. Ndërsa kjo ndodh, ato forca të fuqishme centrifugale që ekzistojnë në Europë do të fillojnë të shfaqen. Ishte prania e Shteteve të Bashkuara, e cila siguronte mbrojtje në formën e NATO-s, ajo që i lejoi BE-së të lulëzonte. Kur Bashkimi Europian fitoi Çmimin Nobel për Paqen, unë e konsiderova këtë një gabim themelor. NATO duhej të kishte fituar çmimin për paqen.
Nën ombrellën e Shteteve të Bashkuara, BE-ja është bërë një nga tre fuqitë më të mëdha ekonomike në botë. A është e imagjinueshme që Europa të bëhet një fuqi e madhe sipas konceptit tuaj?
Jo. Shtetet anëtare të BE-së kanë si interesa të përbashkëta ashtu edhe interesa që bien ndesh mes tyre. Kur europianët veprojnë në një botë ku në krye janë amerikanët, ata në thelb bëjnë atë që duan amerikanët, dhe atëherë duket sikur Europa është një shtet-komb më vete. Por ky është thjesht iluzion.
Friedrich Merz ka deklaruar se “prioriteti i tij kryesor” do të jetë “forcimi i Europës në mënyrë që të mund të arrijmë gradualisht pavarësinë nga Shtetet e Bashkuara.” A do të shqetësohej Donald Trumpi, nëse Gjermania do të dobësonte lidhjet e saj me Amerikën?
Ai do të ishte entuziast. Trumpi dëshiron që shtete europiane si Gjermania të jenë përgjegjëse për sigurinë e tyre. Pikëpamja e tij themelore është: Unë do të arrij një marrëveshje me Putinin për të ndaluar luftën në Ukrainë. Nëse europianëve dhe ukrainasve nuk u pëlqen kjo, ne do të largohemi. Pastaj ju europianët mund të gjeni vetë një marrëveshje me rusët. Paçi fat me këtë. Është krejtësisht e qartë se administrata Trump dëshiron një “divorc”. Dhe unë mendoj se kancelari i ri gjerman e kupton këtë.
A është, pra, e kotë kur politikanë europianë si Presidenti francez Emmanuel Macron, Kryeministri britanik Keir Starmer dhe së shpejti Friedrich Merz bëjnë pelegrinazhe në Uashington?
Kjo shkëputje do të marrë kohë. Europianët duan të vlerësojnë, sy më sy, se çfarë mendon saktësisht Trumpi për marrëdhëniet me BE-në, për raportin e tij me Rusinë dhe për mënyrën e zgjidhjes së luftës në Ukrainë. Nga këndvështrimi i tyre, kjo ka shumë kuptim. Por jam i sigurt që ata e dinë se nuk ka asnjë mënyrë për të ndryshuar mendjen e Trumpit, dhe për të riparuar këtë marrëdhënie.
Trumpi e shpalli NATO-n “të vjetëruar” që në vitin 2016. Por në fund, ai nuk tërhoqi ndonjë numër të konsiderueshëm trupash nga Europa. A mund të ndodhë sërish e njëjta gjë?
Mendova se ishte një mundësi – deri më 12 shkurt. Atë ditë, Presidenti Trump njoftoi se kishte pasur një bisedë telefonike me Presidentin Putin, dhe më pas Sekretari i Mbrojtjes, Pete Hegseth, mbajti një fjalim në Bruksel që tregonte jashtëzakonisht shumë…
… në të cilin ai tha se Shtetet e Bashkuara nuk do të jenë më garantuesi kryesor i sigurisë në Europë.
Po, dhe dy ditë më vonë, JD Vance mbajti fjalimin e famshëm në Konferencën e Sigurisë në Mynih. Pas kësaj, u bë e qartë se Trumpi po ndiqte një politikë radikale ndaj Europës. E gjithë kjo ishte planifikuar me kujdes dhe ishte e projektuar për të poshtëruar europianët dhe për t’u treguar vendin. Jam i sigurt që Vance ishte një lojtar kyç në këtë proces. Ai ka qenë prej kohësh i përkushtuar për t’i dhënë fund luftës në Ukrainë dhe për të reduktuar në mënyrë drastike praninë e SHBA në Europë.
Në fillim të viteve 1990, ju paralajmëruat se nëse Ukraina dorëzonte armët bërthamore, ajo do të bëhej viktimë e agresionit rus. Dhe ngritët pyetjen, nëse Gjermania mund të bëhej një ditë fuqi bërthamore. A duhet që Gjermania të aspirojë statusin bërthamor?
Ajo që thashë në atë kohë ishte se, nëse sovjetikët do të tërhiqeshin nga Europa Lindore dhe Shtetet e Bashkuara nga Europa Perëndimore, atëherë Gjermania me shumë gjasa do të zhvillonte armë bërthamore. SHBA qëndroi në Europë pas vitit 1989 sepse ne kishim frikë se, nëse do të tërhiqeshim, gjermanët mund ta ndiqnin atë rrugë. Tani po hedhin hipotezën e një situate, ku Shtetet e Bashkuara ka shumë gjasa të largohen nga Europa…
… gjë që mund të çojë ekzaktësisht në skenarin për të cilin keni shkruar më shumë se 30 vjet më parë. Pra, a duhet që gjermanët të sigurojnë armë bërthamore?
Kjo do të varet kryesisht nga mënyra se si ata e vlerësojnë kërcënimin rus. Duke qenë se gjermanët e kanë bindur veten – gabimisht, do të thoja – se ushtria ruse është gati të pushtojë Europën, ka një probabilitet të lartë që ata të synojnë të sigurojnë armë bërthamore. Megjithatë, nëse bazohemi në fakte dhe logjikë dhe analizojmë në mënyrë të ftohtë dhe të llogaritur kapacitetet e Rusisë, e kuptojmë se nuk ka asnjë kërcënim serioz për Gjermaninë nga Rusia. Prandaj, mund të argumentohet me forcë se nuk do të ketë nevojë që Gjermania të sigurojë armë bërthamore në të ardhmen e afërt apo të mesme.
A do të kishte kuptim krijimi i një ombrelle bërthamore europiane së bashku me britanikët dhe francezët?
Nëse je Gjermania dhe ndjen se ke nevojë për një parandalues bërthamor – a mund të mbështetesh te francezët dhe britanikët?
E keni fjalën nëse njerëz si populistët e djathtë Marine Le Pen apo Nigel Farage, vijnë në pushtet në Francë apo në Mbretërinë e Bashkuar një ditë?
Nëse do të isha kancelar gjerman përballë një kërcënimi serioz, do të siguroja armët e mia bërthamore. Jo sepse do të isha i interesuar për të qenë agresiv apo për t’i përdorur ato për qëllime shtrënguese. Por sepse armët bërthamore janë parandaluesi final.
Aleatë të tjerë të SHBA-së, si Koreja e Jugut dhe Japonia, po shqyrtojnë gjithashtu mundësinë e sigurimit të armëve bërthamore. Në Korenë e Jugut, 70 për qind e popullsisë është pro kësaj, sipas sondazheve.
Koreja e Jugut dhe Japonia përballen me dy kërcënime serioze – nga Koreja e Veriut dhe Kina. Nëse do të isha në Tokio apo Seul, do të isha shumë i shqetësuar dhe do pyesja veten, nëse ombrella bërthamore amerikane ofron siguri të mjaftueshme. Situata aktuale e Gjermanisë nuk mund të krahasohet me këtë.
Megjithatë, ndryshe nga Kina dhe Koreja e Veriut, Rusia tashmë ka pushtuar vende të tjera. Jo vetëm Ukrainën, por edhe Gjeorgjinë në vitin 2008. A nuk po e nënvlerësoni rrezikun që paraqet Putini?
Kur mendoni për Putinin, duhet të bëni dy pyetje. E para, cilat janë qëllimet e tij? Dhe e dyta, cilat janë aftësitë e tij? Për sa i përket qëllimeve të tij, nuk kemi asnjë provë që ai është një imperialist që dëshiron të pushtojë gjithë Ukrainën dhe të krijojë një Rusi të Madhe, e lëre më territore të tjera në Europën Lindore.
A nuk sulmuan trupat e tij Kievin, Buchën dhe Irpin në vitin 2022? A nuk vazhdon ai ende të bombardojë objektiva në të gjithë Ukrainën, madje edhe në Lviv, më pak se 60 kilometra nga kufiri polak? A nuk është ky një kërcënim?
Kjo është e padiskutueshme. Por shkaku i këtyre luftërave ishte zgjerimi i NATO-s – jo gjoja imperializmi i Putinit. Për më tepër, Putini nuk është në pozicion për të pushtuar të gjithë Ukrainën, as vende të tjera në Europën Lindore, e aq më pak Europën Perëndimore. Ushtria e tij ka kaluar tre vitet e fundit duke luftuar për të pushtuar një të pestën lindore të Ukrainës.
Nëse shumica e njerëzve në Ukrainë duan që vendi i tyre të anëtarësohet në BE ose NATO, çfarë ju jep të drejtën për t’ua mohuar këtë dëshirë?
E kuptoj dëshirën e popullit ukrainas. Por Rusia është një fuqi e madhe dhe ka bërë të qartë se do ta shkatërrojë Ukrainën përpara se ta lejojë atë të ndodhë. Nuk dua ta shoh të shkatërruar Ukrainën. Pikërisht për këtë arsye kam argumentuar që në fillim të viteve 1990 se Ukraina duhej të mbante armët e veta bërthamore dhe pse për vite me radhë kam theksuar se nuk duhet të përpiqet të anëtarësohet në NATO. Nëse ukrainasit do të kishin ndjekur këshillën time, Ukraina do të ishte ende e paprekur sot.
Ju keni paralajmëruar prej kohësh, ndaj “iluzioneve” liberale për gjendjen e botës. Donald Trumpi nuk është i interesuar për NATO-n, OKB-në apo institucionet e tjera ndërkombëtare që liberalët i vlerësojnë. A nuk është ai lloji i politikanit që ju pëlqeni?
Jo. Realistët i vlerësojnë institucionet. SHBA krijoi shumë institucione të rëndësishme gjatë Luftës së Ftohtë, përfshirë NATO-n, Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bankën Botërore. Nëse je SHBA dhe duhet të përballosh Luftën e Ftohtë ose dëshiron të drejtosh botën, nuk mund ta bësh këtë pa institucione. Të duhen rregulla. Mendoj se Trump po gabon duke hedhur poshtë institucionet, si dhe duke i trajtuar me përçmim aleatët.
Ai po trajton në mënyrë më të favorshme liderët e dy kombeve që deri vonë konsideroheshin rivalët kryesorë të Amerikës – Putinin dhe liderin kinez Xi Jinping. A janë këta tre burra duke e ndarë botën në tre sfera influence?
Kjo qasje aplikohet për marrëdhëniet SHBA-Rusi. Trumpi nuk ka asnjë problem me faktin që Rusia kontrollon një pjesë të madhe të territorit në Ukrainë. Por situata është ndryshe në Azinë Lindore. Kina është një konkurrent i barabartë që dëshiron të dominojë Azinë Lindore. Ne gjithashtu jemi në një garë të ashpër me kinezët në fushën e inteligjencës artificiale, superkompjuterëve dhe çipave kuantikë. Në vitet e fundit, Shtetet e Bashkuara nuk kanë qenë në gjendje t’i kushtojnë shumë vëmendje Kinës dhe Azisë Lindore, sepse ishim të angazhuar në Ukrainë dhe Lindjen e Mesme, duke mbështetur Izraelin në luftërat e tij të ndryshme. Nëse largohemi nga Europa dhe konflikti në Ukrainë zgjidhet, ka arsye për të besuar se konkurrenca ushtarake midis Kinës dhe Shteteve të Bashkuara do të intensifikohet.
A e shihni afrimin e Trumpit me Putinin si një përpjekje për të krijuar një ndarje midis Rusisë dhe Kinës?
Trumpi dëshiron të tërheqë forcat ushtarake të SHBA-së nga Europa në mënyrë që të përqendrohet te Azia. Dhe ai dëshiron që rusët të jenë në anën e Amerikës dhe jo të Kinës. Me zgjerimin e NATO-s dhe luftën që rezultoi në Ukrainë, ne e kemi shtyrë Rusinë në krahët e Kinës. Trumpi po përpiqet të paktën ta vendosë Rusinë në një pozicion neutral – ose më idealja, ta afrojë Rusinë me ne kundër Kinës.
Si duhet të sillet Europa në këtë konfigurim të ri?
Vendet europiane duhet të bëjnë atë që është në interesin e tyre. Amerikanët e kanë bërë të qartë se ka disa gjëra që Europa nuk duhet të bëjë në raport me Kinën. Më e rëndësishmja: të mos tregtojë teknologji të sofistikuara me kinezët. Nëse amerikanët largohen nga Europa, ne do të humbasim ndikimin tonë mbi Europën në këtë çështje shumë të rëndësishme.
Si do të reagonte administrata Trump nëse europianët do të afroheshin më shumë me Kinën?
Gjëja më e zgjuar që Trump mund të bëjë do të ishte t’u thoshte europianëve se SHBA do të mbajë forca ushtarake në Europë për aq kohë sa europianët nuk bëjnë tregti me Kinën në mënyra që dëmtojnë interesat e SHBA-së, kryesisht në ndihmën për zhvillimin e teknologjive më të avancuara kineze. Ne kishim një problem të ngjashëm gjatë Luftës së Ftohtë, për shembull. Gjermanët ishin të prirur të bënin biznes me sovjetikët, gjë që e shqetësonte SHBA-në. Por atëherë kishim shumë më tepër ndikim, pasi ofronim mbrojtjen e Gjermanisë.
Teoria juaj e “realizmit ofensiv” është e njohur për qasjen e saj jashtëzakonisht të ftohtë dhe gati cinike ndaj botës. A ndiheni i konfirmuar nga ngjarjet e fundit?
Nuk dua të tingëlloj arrogant. Nuk do të ishte e përshtatshme. Por gjatë atij që u quajt “Momenti Unipolar”, i cili zgjati nga viti 1991 kur u shemb Bashkimi Sovjetik deri në inaugurimin e parë të Trumpit në vitin 2017, shumë njerëz argumentuan se isha një “dinosaur”. Idetë e mia realiste, thuhej atëherë, ishin të vjetruara dhe të përshtatshme vetëm për shekullin e 18-të. Sot është krejtësisht e qartë se realizmi është ende i fortë dhe i vlefshëm. / Der Spiegel – Bota.al
