Bota, thoshte filozofi francez Gaston Bachelard një shekull më parë, mund të reduktohet në një seri të drejtash të autorit. Relativiteti i Ajnshtajnit. Dyshimi i Descartes. Qeshja e Bergson. Ferri i Dantes. Sot: Evropa e Simone Veil. Mundohuni ashtu si unë të lidhni fytyra të tjera me emrin e Princeshës Europë, dhe vetëm ajo ju vjen në mendje
Bernard-Henri Lévy
PARIS – Kam një imazh të fortë të Simone Veil, politikanit francez (dhe më vonë evropian) i cili vdiq javën e kaluar. Eshtë një foto bardhë e zi, e shkrepur në shtator të vitit 1979, mes Rosh Hashanah dhe Yom Kippur – një periudhë e njohur si Ditët e Frikës – në Paris, para memorialit të dëshmorit të panjohur hebre. Një djalë i ri, pa kapelë, prapa një podiumi, flet në nder të atyre që vdiqën gjatë Holokaustit. Simone Veil qëndron në rreshtin e parë, një grua e pashme e përhumbur në mendime, e prapëseprapë e vëmendshme. Eshtë skeptike, kokëfortë, dyshuese, e kujdesshme. Më pas, ajo do i thotë të riut, me një ton qortimi të butë: “tepër lirik”.
Disa vjet më herët, në 1974, ajo doli para parlamentit francez për të mbajtur një fjalim që do të ndryshonte jetën e grave franceze dhe do të shenjonte mandatin e presidentit Valéry Giscard d’Estaing, ashtu sikurse heqja e dënimit me vdekje shenjoi mandatin e pasardhësit të Giscard, François Mitterrand. Atëherë, tek mbronte legalizimin e abortit, ajo i ngjante Romy Schneiderit në “Gjyqin” e Orson Uelles, e vendosur, por e turpshme. Kishte bubullima në fjalët e saj, që bashkëjetonin me një melankoli pa fund. Ajo mund të mos ketë qarë pas fjalimit, por nuk kam dyshim që ajo e përjetoi atë moment, me atë që teologu i krishterë Duns Skot e quajti “vetmia e fundit”.
Ajo vazhdoi, paradoksalisht, të nderohej, lartësohej, adhurohej në të gjithë Evropën, ndërsa jetonte si një lloj udhëtareje pa biletë, në një epokë të cilën ajo kurrë nuk do ta përqafonte plotësisht – një enigmë për bashkëkohësit e saj, gjithmonë paksa e tërhequr, megjithatë transparete sa më s’bëhej me sytë e saj. Ajo e njihte thirrjen e saj, drejtimin e fatit të saj dhe forcën e dëshirës së saj (nga e cila kurrë nuk u lëkund) për t’u shkëputur nga ajo që e përshkroi, gjatë një demonstrate në Paris në mbështetje të viktimave të bombardimeve të sinagogës në Rue Copernic, “Shpërbërja hebreje”.
Kush jeni ju kur jeni dërguar në Auschëitz vetëm disa ditë pasi keni marrë diplomën dhe i mbijetoni të pamundurës, duke parë vdekjen drejt e në sy? Si mund të bëni ndonjë gjë, përveç se të mbani distancën, kur keni përjetuar, fizikisht, si fatkeqësinë edhe mrekullinë?
Asgjë nuk e zemëronte më shumë Veilin se refreni që Holokausti është i papërshkrueshëm, i cili supozohej se duhej të shpjegonte pse të mbijetuarit e tij, pas kthimit në shtëpi, u tërhoqën në heshtje. Jo!- këmbëngulte ajo. Ajo që kërkonin në të vërtetë ishte që të ishin në gjendje të flisnin!
Por njerëzit nuk donin ta dëgjonin. Dhe, në kundërshtim me klishenë që më së pari kishte kujtesë, para se kujtesa të fshihej gradualisht dhe zëvendësohej me harresë, ajo besonte se, për gjeneratën që mbijetoi në kampe, harresa erdhi e para. Kujtesa duhej të ndërtohej, të hidhte rrënjë dhe t’u rezistonte shigjetave të banalizimit dhe mohimit.
Sikleti që ajo ndjeu kur, si ministre e kabinetit, u përpoq të hidhte këtë temë ishte i vërtetë dhe shumë i dukshëm. Dhe çfarë mund të mendonte kur u pyet, në një pritje, nëse tatuazhi që kishte në krah ishte numri i saj në kampin e përqëndrimit?
Ne u përplasëm një herë. Ndodhi në vitin 1993, pasi i dorëzova Mitterrandit një mesazh nga presidenti boshnjak Alija Izetbegoviç, në të cilin ai e krahasonte Sarajevën me getot e Varshavës. Menjëherë pas kësaj, unë ndërmjetësova që Izetbegoviç të takohej me presidentin francez në Paris. Përpara takimit, Veil, Izetbegoviç, miq të ndryshëm të Bosnjës dhe unë darkuam në katin e dytë të Brasserie Lipp në Paris. Ajo nuk luante me fjalët: “Krahasimet mund të jenë çorientuese; sado e tmerrshme që të jetë gjendja e boshnjakëve, ju nuk bëni asnjë favor kur e identifikoni atë me vuajtjet e pakrahasueshme të hebrenjve”. Izetbegoviç dëgjoi, pohoi me kokë dhe, çuditërisht, dukej se ishte dakord.
Ajo ishte të dyja, arrogante dhe e butë, gjaknxehtë dhe bujare.
Duhet pranuar, në mbrojtje të saj, se askush nuk e vuri në dukje veçantinë e Holokaustit, aq saktë sa ajo. Ishte një krim, tha ajo, pa gjurmë (asnjë urdhër me shkrim, asnjë udhëzim zyrtar, kurrë, askund); Pa varre (babai, vëllai dhe nëna u bënë tym dhe hi, pa shënues, por vetëm kujtesën e saj dhe, më vonë, autobiografinë e saj); Pa gërmadha (Auschvitz, kur ajo u kthye vite më vonë, ishte rehabilituar, neutralizuar, pastruar); Pa dalje (në Sarajevë, Ruanda dhe Kamboxhia, të paktën në teori, mund të iknin, ndërkohë që shenja dalluese e Holokaustit është se vetë bota ishte një kurth); Dhe, së fundi, pa arsye (të gjendur përballë zgjedhjes, nëse të nxitonin një tren me trupa ushtarake për në front, ose një tren që transportonte hebrenj në furrat, nazistët gjithmonë zgjidhnin këtë të fundit).
Dhe pastaj, natyrisht, ishte çështja e Evropës. Pas luftës, kishte dy përgjigje.
Ishte përgjigja e filozofit dhe muzikologut Vladimir Jankélévitch: fajësia ontologjike e Gjermanisë, korruptimi që Hitleri i bëri gjuhës së saj dhe një premtim që kurrë më të mos kish të bënte me kulturën ose njerëzit e saj. Dhe aty ishte përgjigja e Simone Veil: nuk ka fajësi kolektive, gjermanishtja si gjuhë jo vetëm e nazizmit, por edhe anti-nazizmit, dhe një besim se Evropa është e mundur, me Francën dhe Gjermaninë që të dyja vajtonin fantazmat e tyre, si shtylla të kësaj Evrope.
Bota, thoshte filozofi francez Gaston Bachelard një shekull më parë, mund të reduktohet në një seri të drejtash të autorit. Relativiteti i Ajnshtajnit. Dyshimi i Descartes. Qeshja e Bergson. Ferri i Dantes. Sot: Evropa e Simone Veil. Mundohuni ashtu si unë të lidhni fytyra të tjera me emrin e Princeshës Europë, dhe vetëm ajo ju vjen në mendje.
Herën e fundit që fola me Simone ishte 10 vjet më parë. Shoqërohej nga bashkëshorti, Antoine dhe bijtë e saj, Jean dhe Pierre-François. Ishte e lodhur por e gjallë. Jo e qetë, por e çliruar nga nostalgjia. Në një fjalim ku i thurte lavde paqes, dhe ligjit, ajo parafrazoi filozofin Martin Heidegger, me shpalljen e tij që “vetëm një fjalë mund të na shpëtojë”. /Bota.al
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2017. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate – Homage to Simone Veil
