Diktatorët dhe tiranët, përurojnë përherë mbretërinë dhe ushqejnë pushtetin e tyre, me shkatërrimin e qëllimshëm dhe të llogaritur të artit: censurën dhe djegien e librave që nuk janë në përputhje me linjën zyrtare, përndjekjen dhe burgosjen e piktorëve, gazetarëve, poetëve, dramaturgëve, romancierëve dhe filozofëve. Ky është hapi i parë i një despoti, që në aktet e tij instiktive dhe të kobshme, tregon jo thjesht ligësinë, por edhe aftësinë e perceptimit. Këta tiranë e dinë shumë mirë se strategjia e tyre e depresionit do t’u mundësojë instrumenteve reale të pushtetit shtypës, të zhvillohen me tej. Plani i tyre është i thjeshtë:
Toni Morrison
Është e nesërmja e Krishtlindjeve të vitit 2004, pas rizgjedhjes në Shtëpinë e Bardhë të Xhorxh W. Bushit. Shoh jashtë dritares: jam në humor të keq, ndjehem e pafuqishme. Pastaj një mik, edhe ai artist si unë, më telefonon për të më përshëndetur. Me pyet si jam, dhe unë në vend të përgjigjes klasike, “Çdo gjë mirë, po ju?”, nuk arrij t’ia fsheh të vërtetën: “Nuk jam mirë. Përveçse jam në depresion, nuk arrij dot të punoj, të shkruaj. Është njëlloj si të isha e paralizuar. Nuk po mundem të vazhdoj romanin që kam filluar. Nuk jam ndier kurrë më parë kështu, por zgjedhjet….”.
Para se t’i jepja hollësi të tjera, ai më ndërpret duke thirrur: “Jo! Jo jo! Është pikërisht ky momenti, kur një artist duhet të përveshë mëngët. Jo kur çdo gjë shkon mirë, por në kohërat e frikës. Kjo është detyra jonë!”.
U ndjeva budallaqe për pjesën tjetër të mëngjesit, veçanërisht kur mendova për artistët që i bënë veprat e tyre brenda në gulagët mizorë, qelitë e burgjeve, shtretërit e spitaleve; që e bënë punën e tyre ndërsa ishin të përndjekur, në mërgim apo të përqeshur. Mendova edhe për ata që ishin ekzekutuar.
Lista përfshin shekuj të tërë, dhe jo vetëm atë të fundit. Eshtë tepër e gjatë. Sa për të përmendur disa prej tyre Pol Robeson, Primo Levi, Ai Veivei, Oskar Uajlld, Pablo Pikaso, Deshiel Hamet, Uole Sojinka, Fjodor Dostojevski, Aleksandër Solzhenicin, Lilian Helman, Salman Rushdi, Herta Myler, Uollter Benxhamin. Nëse do të bëja një listë më të saktë, duhet të përmendja me qindra emra.
Diktatorët dhe tiranët, përurojnë përherë mbretërinë dhe ushqejnë pushtetin e tyre, me shkatërrimin e qëllimshëm dhe të llogaritur të artit: censurën dhe djegien e librave që nuk janë në përputhje me linjën zyrtare, përndjekjen dhe burgosjen e piktorëve, gazetarëve, poetëve, dramaturgëve, romancierëve dhe filozofëve. Ky është hapi i parë i një despoti, që në aktet e tij instiktive dhe të kobshme, tregon jo thjesht ligësinë, por edhe aftësinë e perceptimit.
Këta tiranë e dinë shumë mirë se strategjia e tyre e depresionit do t’u mundësojë instrumenteve reale të pushtetit shtypës, të zhvillohen me tej. Plani i tyre është i thjeshtë:
1. Zgjedhja e një armiku të dobishëm – një “Tjetri” – për ta shndërruar inatin në konflikt e deri në luftë.
2. Kufizimi ose fshirja e imagjinatës që ofron art, dhe madje edhe mendimin kritik të studiuesve dhe gazetarëve.
3. Hutimi përmes lojërave, ëndrrave dhe temave mbi superioritetin fetar ose krenarisë përbuzëse kombëtare, që fshehin në brendinë e të shkuarës së tyre, dhimbje dhe poshtërim.
Në këtë botë bashkëkohore të protestave të dhunshme, luftërave, kërkesave për bukë dhe paqe, ku qytete të tëra shpërngulen me nxitim në shkretëtirë, për t’u dhënë strehë popullsive të dëbuara, braktisura, frikësuara, që ikin për jetën e tyre dhe jetën e fëmijëve, çfarë duhet të bëjmë ne, të ashtuquajturit të civilizuar?
Zgjidhjet anojnë nga ndërhyrja ushtarake dhe dilema: vrasje apo burgosje. Çdo veprim tjetër, nën këtë klimë politike të degraduar, shihet si një shenjë dobësie. Natyrshëm të vjen të pyesësh pse të qënit “i dobët” është bërë një mëkat ekstrem, i pafalshëm? A mos ndoshta sepse jemi bërë një komb aq i trembur nga të tjerët, nga vetvetja dhe qytetarët e vet, saqë kemi dështuar të njohim dobësinë autentike, poshtërsinë në insistimin për të kryer kudo ndërhyrje të armatosura?
Sa e pjekur, burrërore është të qëllosh ndaj mjekëve që praktikojnë abortin, fëmijëve që shkojnë në shkollë, kalimtarëve, adoleshentëve zezakë që ia mbathin me vrap? Sa e fortë, e fuqishme është ndjesia e të paturit një armë vrasëse në xhepin tuaj, në brez, apo në kroskotin e makinës? Sa autoritare është të kërcënosh me luftë në politikën e jashtme thjesht për forcë zakoni, frikë të trilluar apo ego kombëtare? Dhe sa patetike është? Patetike, sepse ne s’mund të dimë, në ndonjë skutë të ndërgjegjes tonë, që burimi dhe arsyeja e agresivitetit tonë të ngulitur nuk është vetëm frika.
Është ndërkaq edhe paraja: stimuli i përfitimit të industrisë së armatimit, mbështetja financiare e kompleksit ushtarako-industrial, kundër të cilit na paralajmëroi dikur Ajzenhaueri. Të përdorësh forcën është e lehtë, kur qytetarët janë kryesisht të pakënaqur, kur provojnë ndjesinë e pafuqisë, të cilën dhuna mund t’ua lehtesojë. Dhe kur debati politik, prishet nga një paarsyeshmëri dhe një urrejtje aq e thellë, sa fyerjet vulgare duken normale dhe mungesa e afeksionit mbretëron.
Debatet tona, në shumicën e rasteve, do të degjeneronin edhe në oborrin e një çerdheje: fyerjet, shuplakat verbale, thashethemet, të qeshurat, të gjitha së bashku, teksa lisharëset e mirëqeverisjes mbeten bosh. Për pjesën dërmuese të 5 shekujve të fundit, Afrika është parë si një vend i varfër, mjaft i varfër, pavarësisht se është jashtëzakonisht i pasur me naftë, ar, diamante, metale të çmuara dhe kështu me radhë. Por duke qenë se këto pasuri, në pjesën më të madhe nuk i përkasin njerëzve që jetojnë atje përherë, kontinenti ka mbetur në mendjet e Perëndimi, si i denjë për përbuzje dhe natyrisht, për t’u plaçkitur.
Ndonjëherë, harrojmë se kolonializmi ishte dhe është luftë, një luftë për të kontrolluar dhe zotëruar burimet e një vendi tjetër, që do të thotë para. Mundemi gjithashtu të mashtrojmë veten, dhe mendojmë se përpjekjet tona për “civilizuar” ose “paqësuar”, vendet e tjera, nuk kanë të bëjnë me paratë. Skllavëria ka qenë gjithmonë një çështje parash: krah i lirë pune që prodhon para, për pronarët dhe industritë. Punëtorët e varfër dhe të papunët e ditëve tona, janë si pasuritë e fjetura të “Afrikës më të errët koloniale”, të ekspozuar ndaj vjedhjes së pagave dhe pasurisë, të zotëruara nga korporatat e mëdha kancerogjene, që mbytin zërat disidentë.
Asnjë nga këto dukuri, nuk të lë të parashikosh një të ardhme inkurajuese. Megjithatë mua me kujtohet britma e mikut tim atë ditë pas krishtlindjeve: Jo! Është pikërisht ky momenti, kur një artist duhet të përveshë mëngët. Nuk ka kohë për dëshpërim, vetëngushëllim, nuk ka vend për frikë. Ne flasim, shkruajmë, bëjmë gjuhë. Është kjo mënyra sesi qytetërimi shëron. E di se bota është plagosur dhe përgjakur, dhe nëse është e rëndësishme të mos e injorosh dhimbjen e saj, është gjithashtu thelbësore të mos i jepesh ligësisë së saj. Sikurse dështimi, edhe kaosi përmban informacione, që mund të çojnë drejt njohjes, dhe madje edhe urtësisë. Njësoj si arti. /“The Nation”/ Bota.al
