Tek “The German Genius”, Peter Watson eksploron kontributet intelektuale dhe pasurinë kulturore të Gjermanisë. Por çfarë ka sot për të ofruar Gjermania? Dhe e ka soft power të mjaftueshëm aq sa për të mbuluar mangësitë ushtarake të saj? Ai është ulur me Internationale Politik për të diskutuar soft power-in gjerman dhe pse ka ardhur koha për të shikuar përtej historisë politike të larme të saj.
IP: Ju keni shkruar librin “The German Genius”, i cili nxjerr në pah shumë kontribute thelbësore gjermane për jetën intelektuale dhe progresin shkencor në shekullin e XVIII-të dhe të XIX-të. Nga erdhi ky frymëzim për projektin?
Watson: Jam i magjepsur nga fakti që, për aq sa di unë, nuk ekziston asnjë teori apo libër që e eksploron në mënyrë sistematike lidhjen – nëqoftëse ekziston një e tillë – midis historisë kulturore dhe historisë politike. Ndoshta lidhja thjesht nuk ekziston. Vëmendja mu spostua tek kjo nga Isaiah Berlin i cili nënvizonte se kish jetuar një jetë të gjatë, të gëzuar dhe produktive gjatë gjithë shekullit të Njëzet, ndërkohë që trazira politike po ndodhte rreth tij. Kishte të drejtë. Ju mund ta thoni këtë me më shumë arsye lidhur me Gjermaninë. Qysh nga viti 1750, vdekja e Bach dhe lindja e epokës moderne, Gjermania ka qenë një sukses kulturor i pamatshëm, por vështirë se i tillë politikisht. Shikoni në periudhën e Vejmarit: siç e thonë Walter Laqueur dhe Fritz Stern, ajo qe kulturalisht e mrekullueshme, politikisht një katastrofë. Nuk mund ta shpjegoj një gjë të tillë dhe nuk e di se kush mund ta shpjegojë.
IP: Si dikush që ka shkruar gjerësisht rreth “gjenisë gjermane”, a mund të na shpjegoni se çfarë është ajo dhe se çfarë e bën specifikisht gjermane?
Ëatson: Unë nuk merrem me shpjegimin e gjenisë gjermane, por me shpjegimin e saj. Megjithatë, disa elementë duken qartë. Bekgraundi pietist, një formë serioziteti e lartë. Ky seriozitet i lartë u adoptua nga shumë bij pastorësh, të cilët u bënë figura kulturore të një lloji ose të një tjetri (por jo pastorë). Fakti që Gjermania qe një aglomerat i shumë shteteve të vogla gjithashtu pati rëndësi, në faktin se nënkuptonte që ajo kishte 50 universitete, në kohën kur Anglia kishte vetëm 2. Shumë prej tyre qenë të vegjël, por numri i madh krijoi konkurencë dhe u ndihmua nga praktika e oborreve që sponsorizonin djem të varfër, por të zgjuar. Gjermania pati shumë më tepër mobilitet intelektual se kudo tjetër të paktën për 50 vitet e parë të shekullit të Nëntëmbëdhjetë dhe ndoshta më gjatë. Kjo nënkuptonte të paktën tri gjëra të mira: një shërbim civil tejet të arsimuar; sharmi i shkencave të reja u mirëprit në mënyrë më entuziaste në fazat fillestare; një publik për kulturë të lartë, që është fjala jonë për kulturën e klasës së mesme. Në mënyrë të habitshme, kjo ekziston akoma më shumë në Gjermani sesa tjetërkund, edhe pasi ndodhur e gjitha kjo. Një tjetër ndarje midis politikës dhe kulturës. Unë mendoj se intimiteti gjerman realisht vjen nga Kanti dhe Niçe; arritjet e tyre, po t’i shikosh, qenë aq masive sa që askush nga ne nuk i ka tejkaluar ato. Por sigurisht që pati aspekte shumë jo të shëndetshme më pas, jo vetëm Fichte, por Schopenhauer dhe njerëz si Paul Lagarde. Unë mendoj se intimiteti nuk është një gjë e mirë në perspektivë – empirizmi ka qenë më i frytshëm – dhe sigurisht që nuk është mirë për një popull që e mendon veten si “më intim” se të tjerët. Siç e shpjegoj në libër, stereotipet që kemi për veten mund të jenë po aq të rrezikshëm sa ata që kemi për të tjerët.
Por Gjermania nuk qe vetëm intime. Marksi dhe Engelsi nuk qenë intimë ose të gjithë shkencëtarët që e bënë të tyrin shekullin e Nëntëmbëdhjetë. Poetët dhe muzikantët qenë të çfarëdo shtetësie, por të gjithë ata janë të tillë. Gordon Craig dhe Heinrich Mann e kishin një një pikë ku kritikonin intelektualët gjermanë për vendosjen e kulturës intime përpara politikës që shikonte nga jashtë (ndarja e vjetër Kultur/Zivilisation).
IP: Pas Luftës së Dytë Botërore, Gjermania, për ta thënë në mënyrë shumë të butë, pati një “problem imazhi” ndërkombëtar unik. Në periudhën menjëherë pas holokaustit dhe mizorive të tjera të kryera gjatë luftës, Gjermania Perëndimore e rishpiku veten si një fuqi civile që mbështetet mbi soft power-in në kundërvënie me fuqinë ushtarake.
Watson: Aktualisht nuk mendoj se Gjermania ka shumë soft power. Ajo nuk ka asnjë fuqi ushtarake, por ka fuqi ekonomike dhe unë nuk do ta quaja këtë “soft”. Nuk mendoj se shumë njerëz në Britani kanë dijeni për soft power-in gjerman, përndryshe nuk do të kishte qenë nevoja të mbahej një konferencë e një “marke Gjermani” në Institutin Gëte në Londër pak vite më parë. Mendoj se i gjithë problemi dhe, për pasojë, libri im është se Gjermania e “re”, përtej fuqisë ekonomike të plotë të saj, akoma nuk ka çarë tek publiku në përgjithësi.
IP: Çfarë e bën Gjermaninë kulturalisht dhe politikisht tërheqëse? Si do ta përshkruanit “karizmën kulturore” të Gjermanisë?
Watson: Nuk mendoj se shumë njerëz mendojnë se ajo është kulturalisht tërheqëse. Kjo është arsyeja se pse ambasadori Thomas Matussek kapej kaq shumë pas kësaj kur qe në Londër. Mendoj se Partia e Gjelbër gjermane është tërheqëse, për shkak se është e vetmja parti në botë e përkushtuar ndaj këtyre çështjeve dhe shumica e njerëzve, thellë në vete, e dimë se kjo është një çështje e madhe e së ardhmes, më e madhe edhe se terrorizmi. Në mënyrë të ngjashme, unë nuk mendoj se Gjermania, përtej fuqisë ekonomike të saj ka karizëm kulturore: kjo gjithashtu është një problem dhe prandaj është bërë dhe libri im.
Fuqia kulturore e saj, do të thosha unë, është e kufizuar nga dy faktorë. Faktori i parë është historia. Për shkak të dy luftërave botërore, njerëzit thjesht nuk e dinë historinë gjermane në mënyrë aq të detajuar sa të njohin se çfarë është kultura gjermane. I dyti është gjuha. Për shembull, ekziston një pikëpamje e përhapur se gjermanët nuk janë të lezetshëm. Por përderisa vetëm 1 përqind e nxënësve britanikë janë të rrjedhshëm në gjermanisht (në kundërvënie me 25 përqind të nxënëse gjermanë që janë të rrjedhshëm në anglisht) si mund ta dinë ata se çfarë është zgjuarsia gjermane kur nuk mund ta kuptojnë atë?
IP: A ka rëndësi që më pak njerëz po mësojnë sot gjermanisht si gjuhë të huaj? A mundet gjenia gjermane të vazhdojë ta pasurojë jetën intelektuale në Perëndim nëqoftëse askush nuk flet gjermanisht?
Watson: Sigurisht që ka rëndësi fakti që njerëzit nuk po mësojnë gjermanisht. Ka rëndësi nga pikëpamja estetike, ekonomike dhe politike; nuk mund të jeni një kozmopolit i vërtetë pa e folur të paktën një gjuhë tjetër.
Për shkak se njerëzit nuk flasin gjermanisht, ata nuk janë të vetëdijshëm për skizmën e madhe që ndodhi në Gjermani në vitin 1968, kur Gjermania ndryshoi, kur brezi i ri zuri vendin e brezit të vjetër dhe realisht filloi të kompletojë atë që Winkler e quan “rrugën e saj të gjatë drejt perëndimit”. Njerëzit jashtë Gjermanisë, sidomos ata në vendet anglishtfolëse, janë të vetëdijshëm për lëvizjen e Gjelbër, por nuk kanë asnjë ide të vërtetë sesa e rëndësishme është kjo, sa shumë e ndan kjo Gjermaninë.
Por Gjermania është në shumë aspekte më komode me veten e saj këto ditë sesa është, të themi Franca, lidhur me çështjen e gjuhës. Ndërsa francezët ankohen për futjen e anglicizmave në gjuhën e tyre, gjermanët kanë mbajtur një qasje më pragmatiste. Për shembull, përderisa anglishtja është në mënyrë të pakundërshtueshme gjuha e shkencës, disa universitete gjermane tani i mbajnë disa programe PhD në anglisht. Kjo është tregon besim në vetvete dhe nënkupton se, nëqoftëse gjermanishtja nuk përhapet, të paktën populli gjerman do ta përshkonte botën intelektuale, sidomos në shkencë. Dhe statistikat janë ndërkombëtare: hidhni një shikim në botimet e fundit të universiteteve kryesore në botë: Gjermania ka më shumë universitete në 200 më të mirët sesa Franca dhe ka akoma më shumë universitete zvicerane gjermanishtfolëse në 200 më të mirët. Njerëzit që kanë rëndësi janë të vetëdijshëm për këto shifra.
www.bota.al
IP: A është një gjë e keqe nacionalizmi gjerman? Dhe a ndjeni se Gjermania ka shkuar përtej të kaluarës naziste të saj?
Watson: Unë mendoj se të gjithë nacionalizmat janë një gjë e keqe. Tani është koha që të përqafohet kozmopolitizmi. Pragmatistë amerikanë si puna e Richard Rorty kanë të drejtë: ne duhet të zgjerojmë komunitetin njerëzit, ta bëjmë atë sa më përfshirës që të jetë e mundur. Kjo është arsyeja se pse mullahët po shkojnë kundërrrymë me rrjedhën e historisë.
Sigurisht që e ndjej se Gjermania ka shkuar përtej së kaluarës naziste të saj, shumë përtej. Siç e kam shkruar, Gjermania ka përqafuar më shumë realitetet e pasluftës sesa, të themi, Britania apo Franca. Nuk jam i sigurt se shumë britanikë duan ta pranojnë apo të ballafaqohen me këtë fakt. Ju mund t’i ndani britanikët (dhe europianët e tjerë dhe amerikanët) në dysh: ata që kanë përballje të drejtpërdrejta me Gjermania dhe e dinë të gjithë këtë dhe ata që nuk e njohin Gjermaninë dhe mbesin të ngecur pak a shumë në të kaluarën. Pika e vërtetë e librit tim është se duhet të dimë shumë më tepër rreth Gjermanisë dhe duhet të shkojmë përtej stereotipeve. Sipas pikëpamjes time, objekti i soft power-it për Gjermaninë është që t’i nxjerrë gabim shpresat që pjesa tjetër e botës ka për të (përcaktuar nga historia) dhe që ajo ka për veten.
IP: Gjermania shpenzon më pak për forcat e armatosura të saj se çdo fuqi tjetër europiane si puna e Francës dhe Britanisë së Madhe. Reformat e kohëve të fundit në Bundeswehr të lënë të kuptosh se Gjermania do të vazhdojë në këtë rrugë. A është ky model i pranueshëm për Gjermaninë?
Watson: Unë mendoj se Gjermania eventualisht do të duhet ta rrisë buxhetin ushtarak të saj, por në një kontekst ku europianët e tjerë gjithsesi po i reduktojnë të tyret. Gjatë dhjetë viteve të ardhshme ose më shumë njerëzit që morën pjesën në Luftën e Dytë Botërore do të kenë vdekur të gjithë dhe qëndrimet ndaj militarizmit gjerman do të zbuten akoma më shumë. Gjithsesi, siç e tregoj në libër, statistikat zbulojnë se Gjermania në fillimet e shekullit të Njëzet nuk qe vendi më i militarizuar: qenë Franca dhe Shtetet e Bashkuara më të militarizuarat. Dy luftëra botërore thjesht i kanë shkatërruar nivelet e dijes dhe duhet kohë që të kthehesh prapa e të spastrosh.
www.bota.al
IP: Në shekullin e Nëntëmbëdhjetë, universitetet teknike të Gjermanisë qenë të njohur në të gjithë botën. Në fillimet e shekullit të Njëzet, Gjermania mburrej me disa prej filozofëve dhe shkencëtarëve socialë më me influencë të botës. Çfarë shikoni ju si kontributin predominues të Gjermanisë për botën në shekullin e Njëzetenjëtë?
Watson: Në shekullin e Njëzetenjëtë, institutet gjermane Max Planck do ta konsolidojnë rolin e tyre në rritje në shkencë, në gjenetikë, përgjithësisht në biologji, në fizikë. Në filozofi, njerëz si Axel Honneth do të vazhdojnë aty nga ku e lë Habermasi. Habermas është një shembull i mirë ilustrues. Ai është ndoshta filozofi më i mirë bashkëkohor – tejet produktiv – por është i panjohur përgjithësisht në krahasim me Papën, me të cilin ai ka shkruar një libër..
IP: A i ka luajtur siç duhet Gjermania kartat e saj? A ka ndonjë gjë që mungon nga qëndrimi kulturor i saj në skenën botërore?
Watson: Unë nuk mendoj se Gjermania i kaluajtur keq kartat e saj. Ka mundësi që mund të bëjë më shumë në fushën e argëtimi popullor, të ndihmojë që të përhapet soft power-i i saj. Filarmonia e Berlinit shkon në Londër dhe në New York. A ka ndonjë mënyrë që të mund të shkojë Bayreuth? Apo një version i Oktoberfest-it të Mynihut? Martin Roth sapo ka mbërritur nga Drezdeni në V&A të Londrës, por asnjë zhurmë nuk është bërë. Filmat “The White Ribbon”, “The Lives of Others” dhe “Goodbye Lenin” ecën shumë mirë në Britani. Më shumë, ju lutem!!!.
Peter Watson është një historian ideshë dhe mendimtarësh, si edhe autor i mjaft librave.
Përgatiti:
ARMIN TIRANA/www.bota.al
