Kur, në pranverën e vitit 1795, Prusia, Spanja dhe Holanda nënshkruan Paqen e Baselit me Republikën Franceze, ky akt shënoi një moment të rëndësishëm për stabilitetin e brishtë institucional që Franca kishte arritur pas Revolucionit të vitit 1789. Një mbështetës i zjarrtë i kësaj iniciative ishte Immanuel Kant, filozofi i madh gjerman dhe një nga figurat kryesore të Iluminizmit. I njohur për veprat e tij madhore si Kritika e Arsyes së Kulluar (1781) dhe Kritika e Gjykimit (1790), Kant-i kishte ndikim të jashtëzakonshëm në qarqet intelektuale të Evropës.
Revolucioni Francez dhe ndikimi mbi Kant-in
Kant e shihte Revolucionin Francez si një shenjë shprese për përparimin e njerëzimit, pavarësisht teprimeve dhe dhunës që e shoqëroi. Ai e admironte shpalljen e Deklaratës së të Drejtave të Njeriut dhe të Qytetarit të vitit 1789, e cila njohu barazinë e të gjithë njerëzve dhe lirinë e mendimit.
Ky ishte një moment historik që reflektonte aspiratat e Iluminizmit për emancipimin intelektual dhe shoqëror. Kant-i, ndonëse një “spektator për së largu” që nuk e kishte braktisur kurrë qytetin e tij të lindjes, Königsberg (sot Kaliningrad), ndjeu një lidhje të thellë me idealet që frymëzuan revolucionin.
Një propozim për paqen e përjetshme
Në vitin 1795, Kant botoi traktatin e tij të famshëm Për Paqen e Përjetshme, një vepër që fillimisht u konsiderua si jo madhore, por që sot vlerësohet si një prej punimeve të tij më me ndikim. Traktati nuk ishte thjesht një reflektim mbi konfliktet e kohës, por një propozim i guximshëm dhe i detajuar, se ç’mund të bëhej që të parandalohej lufta në të ardhmen.
Sipas Kant-it, njerëzimi mund të krijonte kushte për paqe të qëndrueshme duke përvetësuar një qasje racionale dhe morale në marrëdhëniet midis shteteve. Duke e krahasuar me kontratën sociale që i lejonte individët të bashkëjetonin, Kant argumentoi se, edhe shtetet mund të krijonin një “federatë” që të garantonte bashkëpunimin dhe shmangien e konflikteve.
Tre shtyllat e paqes sipas Kant-it
Për të arritur paqen e përjetshme, Kant identifikonte tri kushte kryesore:
Qeverisja republikane: Kant besonte se shtetet republikane, të bazuara në liri, ndarjen e pushteteve dhe sundimin e ligjit, ishin më të prirura për të shmangur luftërat. Ai e shihte republikën si një formë qeverisjeje që inkurajonte respektin ndaj individëve dhe paqen.
Një federatë e shteteve të lira: Kant propozoi krijimin e një federate midis shteteve të pavarura, të cilat do të bashkëpunonin për të zgjidhur konfliktet përmes dialogut dhe jo dhunës.
Të drejtat e mikpritjes: Kant theksoi rëndësinë e respektimit të të drejtave të të huajve dhe sigurimin e mikpritjes në territoret e shteteve. Ky parim ishte një hap i guximshëm drejt ndërtimit të një bashkëjetese globale.
Këto ide ishin thellësisht novatore për kohën dhe reflektuan ndikimin e Revolucionit Francez mbi mendimin e Kant-it. Ai i shihte republikat si mjedisin ideal për zhvillimin e një paqeje të qëndrueshme.
Një reflektim mbi luftën dhe paqen
Kant-i e konceptonte paqen jo si mungesë të përkohshme të luftës, por si një proces të vazhdueshëm që duhej të mbështetej në arsye dhe moral. Ai shkruante: “Vepro sikur paqja të ishte e mundur,” duke theksuar se, pavarësisht sfidave, njerëzimi duhet të vazhdojë të punojë drejt një bote më të drejtë dhe më të sigurt.
Për Kant-in, paqja nuk ishte një ideal utopik, por një qëllim i arritshëm përmes hapave të vegjël dhe të vazhdueshëm. Ky vizion ishte i lidhur me qasjen e tij racionale ndaj historisë dhe potencialit të njerëzimit për të përparuar drejt civilizimit.
Një trashëgimi e gjallë
Puna e Kant-it për paqen ka lënë një trashëgimi të thellë në mendimin filozofik dhe politik. Ndërkombëtarizmi, idetë për bashkëpunimin midis shteteve dhe respektimi i të drejtave të njeriut mbeten shtylla të rendit global sot. Në një botë që shpesh duket e zhytur në konflikte, vizioni i Kant-it vazhdon të frymëzojë ata që besojnë në fuqinë e arsyeve dhe dialogut.
Siç shkruan filozofi italian Antonio Gargano: “Paqja nuk është një triumf i plotë i arsyes mbi natyrën, por një udhërrëfyes që na drejton drejt moralitetit dhe racionalitetit.” / bota.al
