Nga Ilda Malile
Qëllimi i këtij artikulli është të ofrojë një analizë deskriptive të lehtësimit sasior, duke u fokusuar në nevojën dhe kushtet që ndikuan në ndërmarrjen e lehtësimit sasior dhe në kanalet e transmetimit të këtyre programeve në rritjen ekonomike, inflacion dhe normat e interesit. Gjithashtu, artikulli ofron një përshkrim të karakteristikave kryesore të lehtësimit sasior të ndërmarrë nga katër banka kryesore qendrore: Banka e Japonisë, Rezerva Federale, Banka e Anglisë, Banka Qendrore Europiane si edhe Banka e Izraelit. Për secilin rast shpjegohet masa dhe frekuenca e ndodhjes së lehtësimit sasior së bashku me asetet në të cilat konsistonin blerjet në masë të bankave qendrore dhe efektet që këto programe kanë patur në ekonomitë respektive. Së fundmi, ofrohen disa vërejtje përfundimtare lidhur me rritjen e pabarazisë së të ardhurave, për të cilën akuzohet lehtësimi sasior si një prej shkaqeve kryesore dhe lidhur me presionet e moderuara inflacioniste pavarësisht rritjes së ofertës së parasë në ekonomi.
(kliko këtu për versionin pdf)
Si lindi nevoja për lehtësim sasior?
Instrumenti konvencional i politikës monetare të bankave qendrore, përgjegjëse për arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve, në kushte normale është kontrolli i normës së interesit nominal afat-shkurtër. Duke qenë se pritshmëritë e inflacionit nuk ndryshojnë në raport të drejtë me ndryshimin në normën nominale të politikës monetare, atëhere bankat qendrore janë në gjendje të kontrollojnë normat reale të interesit, të cilat priten të ndikojnë vendimet e konsumit dhe të investimeve nga individët apo bizneset, dhe rrjedhimisht nivelin e aktivitetit ekonomik apo të punësimit. Kjo ishte mënyra tradicionale (konvencionale) e funksionimit të politikës monetare të bankave qendrore para se të shfaqej kriza globale financiare në vitin 2007.
Me dështimin e Lehman Brothers në vitin 2008, besimi në ekonominë globale shënoi rënie të ndjeshme, tregjet financiare pothuajse u paralizuan dhe kushtet e kreditimit u shtrënguan në masë të konsiderueshme (Swedberg, 2010). Bankat kryesore qendrore (Rezerva Federale, Banka e Anglisë, Banka e Japonisë apo Banka Qendrore Europiane) lehtësuan në mënyrë të njëpasnjëshme politikat e tyre monetare, fillimisht për të kthyer normalitetin e tregjeve financiare, por shumë shpejt shqetësimi dhe objektivi i tyre u fokusua në stimulimin e rritjes ekonomike dhe në frenimin e presioneve disinflacioniste.
Në shtator të vitit 2007, Banka Qendrore e Anglisë ndoqi një politikë monetare, duke e ulur normën bazë nga 5.7% në 0.50% në një hark kohor prej një viti e gjysëm. Ngjashëm ishte edhe ecuria e normës së Rezervës Federale, e cila u ul me rreth 3 pikë përqindje gjatë një periudhë një-vjeçare (shtator ‘07- ’08), për të vazhduar uljen e mëtejshme në vitet në vazhdim duke shënuar mesatarisht vlerën 0.1% gjatë vitit 2014. Banka Qendrore Europiane (BQE) gjithashtu ka ndjekur politikë monetare lehtësuese ndonëse në një kohë të mëvonshme krahasuar me Bankën e Anglisë dhe Rezervën Federale dhe me ritme të moderuara. BQE-ja e uli normën bazë nga 3.75% në shtator të vitit 2008 në 1% në maj të vitit 2009 dhe e mbajti të pandryshuar normën deri në tremujorin e parë të vitit 2011. Ndryshe nga tendenca e përgjithshme e politikave monetare të vendeve të tjera në atë periudhë, Banka Qendrore Europiane e rriti normën bazë si përgjigje ndaj presioneve rritëse të inflacionit në atë periudhë, e cila faktikisht ishte një goditje e ofertës dhe rrjedhimisht e përkohshme. Në fund të vitit 2011, politika monetare e BQE-së ndërroi kah, duke e ulur normën në mënyrë të njëpasnjëshme nga 1.5% deri në 0.5% në vitin 2015. Ndërsa Banka e Japonisë e kishte ndërmarrë politikën monetare lehtësuese që në fund të viteve ’90, duke mbajtur norma interesi shumë afër zeros. Edhe gjatë periudhës në shqyrtim, kjo politikë monetare lehtësuese vazhdoi me ritme të ngadalësuar (nga 0.5% në shtator 2007 në 0.06% në prill 2015.
Pavarësisht uljes së normës bazë në nivelet afër zero, politika monetare e këtyre vendeve dështoi të ringjallte aktivitetin ekonomik. Në kushtet e normave bazë të politikës monetare shumë afër zeros, njerëzit do preferonin t’i mbanin paratë “poshtë-jastëkut”, sesa t’i depozitonin në bankë me norma interesi shumë afër zeros, duke limituar kështu efektivitetin e politikës monetare konvencionale. Shqetësimet për pasojat e një politike monetare me norma interesi shumë afër zeros janë shumë të hershme (Keynes, 1936). Shumë ekonomistë kanë argumentuar se bankat qendrore në këto kushte janë të pashpresa (norma interesi afër zeros), kurse shumë të tjerë argumentojnë se bankat qendrore mund të eksperimentojnë me mjete të tjera jo-konvecionale, siç është injektimi i likuiditetit nëpërmjet blerjes në masë të aseteve afat-gjata, e cila njihet me termin “lehtësimi sasior”.
Banka e parë që ndërmori lehtësimin sasior ishte Banka e Japonisë në vitet 2001- 2006 dhe konsistonte në blerjen e obligacioneve qeveritare afatgjata. Nevoja për lançimin e lehtësimit sasior në Japoni erdhi si rezultat i stanjacionit të tejzgjatur dhe shpërthimit të flluskës së çmimeve të aseteve në fillim të viteve ’90. Shembulli i Japonisë u ndoq nga Rezerva Federale, e cila lançoi raundin e parë të lehtësimit sasior gjatë periudhës nëntor 2008- mars 2010. Lehtësimi i parë sasior konsistonte në blerjen e $25 trilionë në titujt hipotekarë dhe $175 miliardë në obligacione të emëtuara nga agjensitë qeveritare. Pas raundit të parë, Rezerva Federale ndërmori edhe tre programe të tjera të lehtësimit sasior në periudhat nëntor 2010- qershor 2011, shtator 2012 dhe në vitin 2013. Banka e Anglisë në mars të vitit 2009 ndërmori raundin e parë të lehtësimit sasior, e cila konsistone në blerjen e £200 miliardë në titujt qeveritarë. Kjo erdhi si rezultat i ngadalësimit të aktivitetit ekonomik në Angli për shkak të krizës financiare në Amerikë. Banka e fundit që ndërmori lehtësimin sasior ishte Banka Qendrore Europiane, në vitin 2015 (figura 2).
Kanalet e Lehtësimit Sasior
Qëllimi i ndërmarrjes së programeve të lehtësimit sasior është i njëjtë me politikën e uljes së normës bazë, pra synon të ndikojë normat e tjera të interesit në ekonomi të cilat do të përcaktojnë vendimet për konsum dhe investim të individëve apo firmave, dhe rrjedhimisht do të reflektohen në ecurinë e aktivitetit ekonomik dhe të çmimeve.
Literatura e gjerë mbi lehtësimin sasior identifikon katër kanale kryesore nëpërmjet të cilave lehtësimi sasior pritet të ketë ndikimin e sipërpërmendur, të cilat janë: efektet e sinjalizimit; bilanci i portofoleve; besimi në tregje; dhe huadhënia bankare.
Efektet e sinjalizimit përfshijnë informacionin që agjentët ekonomik përfitojnë nëpërmjet programeve të blerjeve në masë të aseteve afatgjata nga banka qendrore. Këto blerje përfaqësojnë një angazhim të besueshëm të bankave qendrore për të mbajtur normat e interesit të ulta në të ardhmen, sepse nëse do të vepronin ndryshe bankat qendrore do të përballeshin me humbje të mëdha në bilancet e tyre.
Së dyti, blerja në masë e aseteve nga banka qendrore do të rriste sasinë e parasë në duart e shitësve të këtyre aseteve, të cilat do të përpiqeshin të ri-balanconin portofolin e tyre duke blerë asete të tjera ose zëvendësues të afërt të tyre. Kjo do të çonte në rritjen e çmimit të aseteve të blera nën programin e lehtësimit sasior dhe të aseteve zëvendësues të tyre dhe sikurse dikton dhe një nga parimet themelore të ekonomisë[1], kthimi nga këto asete do të shënojë rënie. Nga njëra anë, yield-e më të ulta do përkthehen në kosto më të ulta të huamarrjes; ndërsa nga ana tjetër çmime më të larta të aseteve do të rrisnin pasurinë neto të mbajtësve të aseteve. Të dyja këto do të veprojnë në favor të stimulimit të shpenzimeve nga ana e individëve dhe firmave, të cilat do të shërbejnë në arritjen e objektivit të inflacionit, stimulimit të rritjes ekonomike dhe përmirësimit të situatës së punësimit.
Një kanal tjetër nëpërmjet të cilit lehtësimi sasior pritej të funksiononte ishte kanali i huadhënies bankare. Meqenëse lehtësimi sasior përmirëson situatën e likuiditetit të sistemit bankar, bankat janë më të predispozuara të japin më shumë hua të reja se sa në rastin kur programet e lehtësimit sasior do të mungonin. Megjithatë, efekti i ardhur prej kanalit të huadhënies bankare ka qenë i limituar për shkak të dobësive që karakterizonin sistemin bankar në fillim të krizës financiare. Pavarësisht përmirësimit të situatës së likuiditetit, bankat do të vazhdonin të mbanin këto rezerva të tepërta në bilancet e tyre si “jastëk”, se sa ta përçonin këtë likuiditet në ekonominë reale nëpërmjet huadhënies.
Së fundmi, “lehtësimi sasior” u lançua me objektivin për të përmirësuar situatën ekonomike dhe rrjedhimisht ka efekt pozitiv në përmirësimin e indeksit të besimit të konsumatorëve dhe bizneseve duke i dhënë kështu nxitje gatishmërisë së tyre për të konsumuar apo për të shpenzuar.
Raste Studimi të Lehtësimit Sasior
Kur flitet për lehtësimin sasior, kryesisht i referohet politikës së zgjerimit të bilancit të bankave nëpërmjet blerjes së aseteve, financuar me paratë e bankës qendrore. Detajet e programeve të lehtësimit sasior ndryshojnë nga një ekonomi në tjetrën për shkak të karakteristikave të strukturave të ekonomive respektive dhe objektivave specifike të veprimeve të lehtësimit sasior. Blerja e aseteve konsistonte në dy lloje: blerja e bonove afatgjata qeveritare (Rezerva Federale dhe Banka e Anglisë), e cila u aplikua kryesisht në ekonomitë ku tregjet primare luajnë një rol më të rëndësishëm se bankat; dhe blerja e aseteve private, kryesisht e titujve bazuar mbi kreditë hipotekare për të “qetësuar” tregjet afatshkurtra të huasë (Banka Qendrore Europiane dhe Banka e Japonisë).
Në literaturë, termi “lehtësim sasior” ngatërrohet ose përdoret në mënyrë të ndërsjellë me temin “lehtësim i kreditimit”, pavarësisht ndryshimeve nga njëra-tjetra (Fawley dhe Neely, 2013). Politikat e “lehtësimit të kreditimit” kanë si qëllim të ulin normat e interesit dhe të rivendosin funksionimin normal të tregut; ndërsa lehtësimi sasior i referohet rritjes së magnitudës së detyrimeve të bankës qendrore, në kushtet kur norma bazë e interesit është afër nivelit zero. Lehtësimi i kreditimit e përfshin lehtësimin sasior, por zakonisht targeton tregje apo norma interesi të caktuara. Kështu, Guvernatori i Rezervës Federale e quajti programin e blerjes në masë të aseteve “ lehtësim të kreditimit”, sepse synonte të përmirësonte funksionimin e tregjeve të bonove afat-gjata dhe të ulte normat afatgjata të interesit dhe jo thjesht të rriste bazën monetare. Ndërsa Banka e Anglisë, Banka e Japonisë dhe së fundmi Banka Qendrore Europiane i referohen programit të tyre të blerjes në masë të aseteve si rritje të bilancit të tyre- lehtësim sasior. Këto banka qendrore kishin si target rezervat dhe rrjedhimisht pranonin një gamë të gjerë të aseteve si kolateral.
Më poshtë do të gjeni një shpjegim më të detajuar të programit të “lehtësimit sasior” apo “lehtësimit të kreditimit” për katër banka kryesore qendrore.
BANKA E JAPONISË
Banka e Japonisë ka qenë banka e parë qendrore, e cila ka ndërmarrë programe të lehtësimit sasior, më konkretisht në vitin 2001 si përgjigje ndaj një periudhe të tejzgjatur të ngadalësimit ekonomik dhe të deflacionit. Në kombinim me ndryshimin e instrumentit (nga norma e interesit e pakolateralizuar me maturitet një-ditor në tepricën e llogarive rrjedhëse), Banka e Japonisë gjithashtu rriti objektivin për rezervat bankare nga 4 në 5 trilion Yen (dhe gradualisht në 30-35 trilionYen deri në vitin 2004), duke blerë në të njëjtën kohë borxh nga sektori publik dhe privat. Programi i lehtësimit sasior përfundoi në vitin 2006, pavarësisht se nuk rezultoi shumë i suksesshëm në luftimin e fenomenonit të deflacionit, për shkak të menaxhimit jo shumë të mirë të pritshmërive të tregjeve. Rrjedhimisht, rasti i Japonisë në fillim të viteve 2000 nuk mund të ofronte përfundime apo mësime për lehtësimet sasiore që do të ndërmerreshin nga bankat e tjera qendrore në kushtet e shfaqjes së krizës globale financiare.
Në vitin 2013 (figura 3), Banka e Japonisë e ri-lançoi programin e lehtësimit në një shkallë të lartë, me rreth 1.4 trilion USD, e cila përbënte një nga tre shtyllat kryesore të programit të implementuar nga kryeministrit japonez, Abenomics. Banka e Japonisë bleu rreth 70 miliardë bono qeveritare çdo muaj, shumë e cila është e krahasueshme me programin e Rezervës Federale, edhe pse ekonomia e Japonisë është sa një e treta e ekonomisë amerikane.
Efekti i programit lehtësor në Japoni ka qenë i limituar. Ka patur një përmirësim të aktivitetit ekonomik që prej ndërmarrjës së programit të lehtësimit sasior, por niveli i lartë i borxhit dhe rritja reale negative e parasë janë duke i zbehur efektet e lehtësimit sasior.
REZERVA FEDERALE
Rasti më i mirë për të studiuar politikat jo-konvencionale është Rezerva Federale, ku u diskutuan dhe u implementuan intesivisht këto politika. Ekonomistë të shquar i kishin menduar dhe kishin studiuar paraprakisht efektivitetin e këtyre politikave në rast se do lindte nevoja për zbatimin e tyre. Me shfaqjen e krizës financiare në vitin 2008, Rezerva Federale prezantoi një sërë instrumentash që ndryshuan masën dhe përbërjen e bilancit të saj. Qëllimi kryesor i këtyre mjeteve ishte të mbështeste funksionimin normal të tregjeve financiare dhe të ofronte lehtësim shtesë në kushtet kur norma bazë e politikës monetare ishte shumë afër nivelit zero.
Në figurën e mëposhtme (figura 4) gjeni ecurinë në kohë të bilancit të Rezervës Federale (FED) gjatë periudhës mars 2007- mars 2015.
Rezerva Federale nëpërmjet programeve të lehtësimit sasior synonte të injektonte likuiditet në ekonomi, duke pranuar si kolateral një gamë shumë më të gjerë produktesh krahasuar me periudhën para krizës. Gjithashtu, duke patur parasysh që aktiviteti kreditues në Shtetet e Bashkuara të Amerikës është i drejtuar gjithnjë e më shumë nga tregjet financiare, Rezerva Federale përdori instrumenta që synonin kreditimin direkt të institucioneve financiare. Këto instrumente konsistonin në pranimin si kolaterali për financim: bono kompanish, kredi për blerje makine, apo kredi studentore. Programet e lehtësimit sasior të viteve 2008 dhe 2009 synonin të rigjallëronin gjithë ekonominë, ndonëse prioriteti kryesor i tyre ishin tregjet e kredisë hipotekore, të cilat ishin goditur ndjeshëm nga rënia e çmimeve të pasurive të paluajthshme në periudhën 2006-2008.
Pas vitit 2009, veprimtaria e Rezervës Federale u përqëndrua kryesisht në bonot afatgjata dhe në titujt e mbështetur në kredi hipotekore (mortgage –based securities[1]). Këto instrumente synonin reduktimin e normave të interesit afatgjata dhe rritjen e normës së inflacionit në nivele që ishte më konsistente me mandatin e Rezervës Federale. Ndryshe nga raundi i parë i lehtësimit sasior, tregjet financiare e prisnin një rinovim të këtyre programeve dhe rrjedhimisht çmimet e aseteve ishin axhustuar ndaj këtyre pritshmërive dhe nuk ndryshuan shumë kur erdhi njoftimi nga Rezerva Federale.
Blerja e bonove afatgjata qeveritare synonte të ulte normat e të gjithë maturiteteve të kurbës së yield-eve e duke ndikuar sa më shumë në pritshmëritë jo vetëm afatshkurtra po dhe afatgjata të investitorëve. Në këtë mënyrë, Rezerva Federale nëpërmjet komunikatave të saj të qarta u përpoq të bindte agjentët se normat do qëndronin të ulura për një periudhë të tejzgjatur. Kjo strategji komunikimi njihet me temin “udhëzime nga e ardhmja” (forward guidance), dhe ka rezultuar të jetë e efekteshme ndonësë është e vështirë të kuantifikohet. Blerja e aseteve të mbështetura në kredi hipotekore (MBS) përtej këtij kanali gjithashtu ishte i rëndësishëm për të ruajtur vlerën e banesave nga një ulje drastike, një fenomen ky që do sillte probleme të mëtejshme në bilancet e individëve dhe bankave.
Që prej vitit 2008 e deri më sot, Rezerva Federale ka ndërmarrë katër raunde të lehtësimit sasior, të cilat rezultuan të suksesshme në disa drejtime. Programi i lehtësimit sasior arriti të hiqte kreditë hipotekore “toksike” nga bilancet e bankave duke kthyer besimin dhe normalitetin në veprimtarinë operacionale të tyre. Pas raundit të katërt të lehtësimit sasior (QE4), ekonomia amerikane shënoi rimëkëmbje të lehtë duke shënuar rritje vjetore prej 2-3%, papunësia u ul ndjeshëm në 7% dhe normat e interesit qëndruan mjaftueshëm të ulta për të rigjallëruar tregun e banesave. Megjithatë, pavarësisht triliona dollarë të injektuar në ekonomi si rezultat i katër raundeve të lehtësimit sasior, Rezerva Federale nuk arriti të gjeneronte presione inflacioniste mjaftueshëm të larta për të arritur objektivin e vet të inflacionit rreth 2%. Por, rezultati i lehtësimeve sasiore arriti të hidhte poshtë parashikimet dhe vlerësimet e kritikëve të shumtë të Rezervës Federale, sipas të cilëve programet e injektimit të likuiditetit në ekonomi do të gjeneronin hiperinflacion. Në dhjetor të vitit 2013, Rezerva Federale njoftoi se do të ngadalësonte ritmin e programeve të lehtësimit sasior dhe do të fillonte të ndiqte një politikë monetare shtrënguese në mes të vitit 2015 nëse kushtet ekonomike do të vazhdonin të përmirësoheshin.
Paul Krugman, fituel i çmimit Nobel në Ekonomi, e kritikoi ashpër vendimin e Rezervës Federale për të njoftuar ngadalësim të ritmit të lehtësimit sarior, në kushtet kur performanca e ekonomisë amerikane ishtë ende e brishtë. Ky njoftim i Ben Bernanke (ish-guvernatori i Rezervës Federale) shkaktoi panik në tregjet e bonove dhe shkaktoi një rritje të papritur të nivelit të tyre.
[1]Të dhënat mbi normat bazë janë marrë nga website-t e bankave qendrore respektive dhe janë transformuar në frekuencë mujore duke aplikuar mesataren e thjeshtë.
[1] Çmimi dhe norma e interesit për një aset të caktuar kanë një marrëdhënie të zhdrejtë. Sa herë që çmimi i një aseti rritet, norma e tij e interesit reduktohet. Intuitivisht, nëse çmimi i një aseti (psh, një bono thesari) rritet do të thotë që diferenca ndërmjet tij dhe kuponit të premtuar zvogëlohet, pra yield-i i asetit është më i ulët se në momentin që aseti emetohet.
[1] Mortgage-based securities (MBS) janë asete të blera nga Rezerva Federale dhe ishin të mbështetura në kredi hipotekore të lëshuara apo të siguruara nga agjensi publike, duke bërë që rreziku i tyre të ishte mjaft i ulët.
BANKA E ANGLISË
Një ekonomi tjetër e zhvilluar që ka ndërmarrë masa të ngjashme me politika monetare jokonvencionale është Banka e Anglisë.
Siç tregon figura 5, Banka e Anglisë ka ndjekur strategji të ngjashmë më atë të Rezervës Fedarale, duke injektuar fillimisht likuiditet në ekonomi duke pranuar si kolateral një gamë të gjerë produktesh e asetesh financiare. Ngjashëm me Rezervën Federale, më pas Banka e Anglisë i ka reduktuar këto veprime dhe është orientuar po ashtu si Rezerva Federale drejt aseteve të bazuar në kredi hipotekare dhe bonot afatgjatë të qeverisë britanike. Studime të fundit nga Banka e Anglisë tregojnë se blerja e bonove afatgjata qeveritare nga institucione financiare (si psh fonde pensioni) solli një zhvendosje të investimeve të tyre drejt aseteve të tjera në ekonomi duke ulur kostot e kreditimit. Gjithashtu, Banka e Anglisë ka mbështetur veprimtarinë e saj nëpërmjet komunikimit të vazhdueshëm, duke përsëritur në mënyrë të vazhdueshme se normat e ulëta do të qëndrojnë për një periudhë të zgjatur.
Konluzionet e një studimi të Bankës së Anglisë[1] vlerëson së nëse nuk do të ndodhte blerja në masë e aseteve në periudhën Mars 2009- Janar 2010 në fazën e parë të lehtësimit sasior, PBB-ja reale do të shënonte rënie më të madhe gjatë vitit 2009 dhe inflacioni do të arrinte nivele shumë të ulta dhe negative. Sipas autorëve të këtij studimi, lehtësimi sasior ka patur efektin më të madh në PBB-në reale në masën prej 1.5% dhe një efekt maksimal në inflacionin vjetor prej 1.25 pikë përqindje.
Përsa i përket të ardhmes, probabiliteti i lehtësimit të politikës monetare është më i madh se shtrëngimi i saj. Me një normë interesi bazë në nivelin më të ulët historik, prej 0.5%, ka patur spekulime ndërmjet investitorëve nëse një rritje e normës së interesit do të ndodhte së shpejti, me argumentin që nuk ishte më e nevojshme për krijimin e “kushteve lehtësuese” në politikën monetare. Anglia është përballur me një rënie të theksuar të çmimeve të naftës, e cila ka bërë që presionet inflacioniste të jenë të ulta. Me një inflacion shumë të ulët, rreth 0.5% dhe një objektiv prej 2% dhe me një probabilitet të madh që çmimet e naftës do vazhdojnë të jenë të ulta, nuk ka shumë hapësirë për Bankën e Anglisë për të rritur normat e interesit.
[1] Ky studim është botuar në publikimin e vitit 2012 në Economic Journal.
BANKA QENDRORE EUROPIANE
Banka Qendrore Europiane ndodhet në një pozitë më delikate për shkak të statusit të saj Në krahasim me dy rastet e sipërpërmendura, Banka Qendrore Europiane ka patur më pak hapësirë për të manovruar gjatë krizës për shkak të statusit të saj ligjor të veçantë si bankë qendrore e disa shteteve të ndryshme me politika buxhetore të pavarura.
Banka Qendore Europiane ka qëndruar mënjanë zhvillimeve të lehtësimeve sasiore për një kohë më të gjatë. Ndërhyrjet e saj kanë qenë kryesisht të limituar me blerjen e bonove qeveritare të të ashtuquajturave vende “periferike” gjatë krizës së Euro-s në periudhën 2011-12 për të qetësuar tregjet financiare dhe për të provuar se një lender of last resort ekzistonte në Eurozonë. Instrumenti kryesor në të cilën është mbështetur ECB-ja ka qenë komunikimi dhe jo veprime konkrete që do të sillnin zgjerimin e bilancit të saj.
Por zhvillimet e fundit ekonomike ku kanë dominuar presione mjaft të ulëta inflacioniste (0.5% për muajin mars sipas raporteve paraprake) po detyrojnë ECB-në të mendojë seriozisht për të ndërmarrë programe të ngjashme me ato të bankave qendrore në Britani, SHBA apo Japoni. Ndryshe nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku kredimi varet nga tregjet financiare, në Eurozonë kreditimi është i mbështetur nga sektori bankar tradicional dhe jo nga tregjet financiare. Si rrjedhojë, blerja e aseteve të ndryshme financiare mund të mos jetë zgjidhja optimale për ECB-në.
Në vitin 2015 (7 vjet pasi Rezerva Federale lançoi për herë të parë programin e lehtësimit sasior), Banka Qendrore Europiane adoptoi një program të mirëfilltë të lehtësimit sasior, duke blerë rreth 60 miliardë bono qeveritare të denominuara në Euro. Shumë ekonomistë kanë shprehur pikëpamje të ndryshme në lidhje me lehtësimin sasior të ndërmarrë nga Banka Qendore Europiane. Sekretari i Përgjithshëm i Thesarit, Larry Summers është shprehur në mbështetje të këtij programi, duke argumentuar se rreziqet e të mos bërit asgjë janë shumë më të mëdha se rreziqet që mund të vijnë nga ndërmarrja e lehtësimit sasior, pavarësisht se kjo e fundit nuk mund të konsiderohet si kura e vetme dhe e mjaftueshme në Europë. Sipas Larry Summers, lehtësimi sasior pritet të jetë më pak i efektshëm në Europë se sa në Amerikë për tre arsye kryesore. Së pari, lehtësimi sasior në Amerikë u lançua në një kohë kur yield-et e titujve qeveritarë ishin të lartë dhe mund të uleshin për shkak të këtyre programeve. Së dyti, lehtësimi sasior në Amerikë ishte i papritur dhe rrjedhimisht ishte një surprizë për ekonominë. Së treti, lehtësimi sasior në Amerikë u realizua nëpërmjet tregjeve kapitale, ndërsa në Europë u realizua nëpërmjet bankave, ku paraja rrjedh jo shumë lirshëm.
Lehtësimi sasior në Eurozonë ishte një proces tepër i kontestueshëm ndërmjet vendeve anëtare. Pavarësisht besimit të Mario Dragh-it se lehtësimi sasior do të ishte thelbësor në nxjerrjen e ekonomisë së Eurozonës nga spiralja e deflacionit, Gjermania ishte shumë e shqetësuar se injektimi i likuiditetit të tepërt në ekonomi do të shkaktonte flluska të aseteve dhe do të lehtësonte vendet vulnerabël nga presioni i zbatimit të reformave të domosdoshme.
BANKA E IZRAELIT
Një ekonomi tjetër që ndërmorri lehtësimin sasior ishte ajo e Izraelit. Ndryshe nga katër vendet e përmendura më lartë, ekonomia e Izraelit përfaqëson një ekonomi të vogël të hapur, e cila e kaloi mjaft mirë krizën financiare nën drejtimin e ish-guvernatorit Stanley Fischer.
Falimentimi i Lehman Brothers la shenjë në ekonominë izraelite, e cila kryesisht u reflektua në rënien e çmimeve të aksioneve, rritjes së spread-eve në tregun e obligacioneve të korporatave dhe në frenimin e rritjes së kapitalit. Në përgjigje të këtyre zhvillimeve, Banka e Izraelit implementoi një politikë agresive lehtësuese, duke e ulur normën bazë ndjeshëm, nga 4.25 % në vitin 2008 në vitin 0.5% në vitin 2009. Gjithashtu, Banka e Izraelit implementoi një mjet jo-konvencional, i cili konsistonte në blerjen e bonove qeveritare me qëllim uljen e normave afatgjata të interesit. Ndryshe nga bankat e tjera qendrore që aplikuan lehtësim sasior, Banka e Izraelit nuk bleu asete jo-qeveritare. Një politikë tjetër e ndjekur nga Banka e Izraelit ishte blerja e valutës së huaj. Në periudhën para krizës financiare, ekonomia e Izraelit u rrit me ritëm të shpejtë, norma e interesit e politikës monetare ishte relativisht e lartë dhe risku i ekonomisë i ulët, të cilat të gjitha çuan në hyrje masive të kapitalit. Kjo shkaktoi mbiçmim të monedhës izraelite. Më qëllimin për të zbutur volatilitetin e kursit të këmbimit dhe me qëllimin e rritjes së rezervave valutore të Izraelit, Banka filloi të blente valutë të huaj pas një dhjetëvjecari mosndërhyrje në tregun e valutës.
Në tremujorin e dytë të 2015-ës, Banka e Izraelit pritej të ulte normën e interesit dhe të ndërmerrte një program tjetër të lehtësimit sasior, e cila konsistonte në blerje obligacionesh qeveritare, në masën NIS 24- 72 miliardë. Një skenar më agresiv është blerja në masë e titujve qeveritarë në masën ekuaivalente me 7% të Prodhimit të Brendshëm Bruto osë 14% të borxhit të tregtueshëm qeveritar. Njoftimi i ndërmarrjes së lehtësimit sasior pritet të ketë një ndikim negativ në monedhën vendase të ekonomisë izraelite, shekel, duke u vlerësuar rreth 4.3/$ gjatë vitit 2015 krahasuar me një vlerësim të mëparshëm prej 4.10/$. Politika e uljes së normës së interesit dhe ndërmarrja e programit të lehtësimit sasior së bashku me “virtytin” e ekonomisë izraelite për tu mbështetur gjithnjë e më pak në financimin e jashtëm, e lë ekonominë Izraelite në një situatë mjaft të favorshme.
VEREJTJE PERFUNDIMTARE
Që prej momentit të ndërmarrjes së programeve të lehtësimit sasior në Amerikë, Japoni, Mbretëri e Bashkuar, përveç efekteve pozitive të moderuara që janë vënë re kryesisht në rritjen ekonomike dhe punësim, rritja e pabarazisë të së ardhurave dhe inflacioni i ulët kanë vazhduar të jenë shqetësimet kryesore.
Kritika e rritjes së pabarazisë mori hov nga një studim i Bankës së Anglisë në vitin 2012, sipas të cilit benefitet e një politike monetare lehtësuese nuk janë shpërndarë njësoj ndërmjet individëve. Disa janë ndikuar negativisht nga efektet direkte të lehtësimit sasior, reflektuar në të ardhura më të ulta interesi nga depozitat e tyre. Të tjerët janë ndikuar pozitivisht, ku blerja në masë e aseteve ka rritur vlerën e pasurisë financiare të individëve. Zotërimi i aseteve sipas studimit të Bankës së Anglisë është vlerësuar shumë i zhbalancuar, ku 40% e tyre janë në pronësi të 5% të individëve.
Kritika se bankat qendrore kanë qenë duke i çuar paratë drejt të pasurëve ka hasur në reagime të forta dhe të ndryshme nga bankierët qendrore. Grupi i parë i reagimeve konsiston në pranimin e pasojave për shpërndarjen e të ardhurave në një ekonomi si një armik i ndalimit të përkeqësimit të situatës ekonomike. Argumenti i bankierëve qendrore është se nëse nuk do të ishin ndërmarrë politika monetare lehtësuese apo programe të lehtësimit sasior, pasojat për ekonominë do të ishin katastrofike (Paul Tucker, 2012; Janet Yellen në fjalimin e mbajtur në seancën për t’u bërë guvernatore e Rezervës Federale). Disa bankierë të tjerë qendrorë ndërmarin një përqasje më direkte duke sugjeruar se politika alternative do të ishin me pasoja më negative për njerëzit me të ardhura normale dhe se rritja e çmimeve te kapitalit nuk është provë e mjaftueshme për “fajin” e programeve të lehtësimit sasior në rritjen e pabarasisë sepse vlerësimet e kapitalit janë më normale në kohën e ndërmarrjes së këtyre programeve se sa në periudhën para. Disa ekonomistë të tjerë ndjekin një përqasje më të thelluar duke mbështetur idenë se bankierët qendrorë nuk mund të fajësohen për problemet sociale të zgjerimit të hendekut të të ardhurave. Ekonomisti Richame Barwell i Bankës së Skocisë argumenton se çdo politikë, e cila rezulton të jetë e suksesshme në nxjerrjen e ekonomisë nga një recesion në fund do të çojë në rritjen e pabarasizë. Edhe nëse pagat do të rriteshin me të njëjtën masë, vetëm procesi i rritjes së pritshmërive për fitime të ardhshme do të rriste çmimet e kapitalit dhe rrjedhimisht do t’i jepte para më shumë të pasurëve.
Kritika e dytë është se lehtësimi sasior nuk krijoi presione të larta inflacioniste dhe nuk realizoi plotësisht qëllimin e bankave qendrore për të përmbushur objektivin e inflacionit, ashtu siç pritej. Kjo ndodhi sepse në ndërmarrjen e lehtësimit sasior, bankat qendrore “krijonin” para dhe nuk e printonin atë. Kur banka qendrore krijon para, në mënyrë dixhitale ajo rrit balancat e llogarive të rezervave që mbahen në bankën qendrore. Paraja e re e krijuar nuk e rrit sasinë e parasë në ekonomi, por rrit madhësinë e bilancit të bankës dhe rrjedhimisht impakti në ekonomi lidhet me përbërjen e ofertës së parasë. Për shembull, kur Rezerva Federale krijon dhe jep $85 miliardë në rezervë bankave të sistemit, ajo heq rreth $85 miliardë asete nga bilanci i atyre bankave, duke mos krijuar kështu asete të reja financiare që hyjnë në ekonomi. Pra, procesi i lehtësimit sasior nuk është një lëvizje e një-kahshme e parasë në ekonomi, siç mund të interpretohet nga disa. Është një proces nëpërmjet të cilit instrumente të likuiditetit të ulët (titujt qeveritarë) zëvendësohen me rezervat e cash-it të likuiditetit të lartë, të cilat vihen në dispozicion të bankave për huadhënie.
Programet e lehtësimit sasior kanë implikime për inflacionin, por gjithsesi këto implikime nuk vijnë direkt prej tyre. Presionet rritëse mbi inflacion do të jenë rezultat i rritjes së ofertës totale të parasë që vjen prej huamarrjes bankare. Lehtësimi sasior i mundëson bankave të japin më shumë hua, por është pikërisht huadhënia bankare që rrit ofertën e parasë në ekonomi. Por duke qenë se huadhënia bankare ka qenë e plogësht, oferta e parasë nuk është rritur ashtu si pritej, dhe rrjedhimisht efektet në inflacion janë të vogla.
Bibliografia
A.R. (2014). The Economist explains. Retrieved from: http://www.economist.com/blogs/economist-explains/2015/03/economist-explains-5
Allen, K. (2015). Quantitative easing around the world: lessons from Japan, UK and US. Retrieved from: http://www.theguardian.com/business/2015/jan/22/quantitative-easing-around-the-world-lessons-from-japan-uk-and-us
Bank of England. (2012). The Distributional Effects of Asset Purchases. Retrieved from: http://www.bankofengland.co.uk/publications/Documents/news/2012/nr073.pdf
Bank of England. Interest and Exchange Rates Data. Retrived from: http://www.bankofengland.co.uk/boeapps/iadb/fromshowcolumns.asp?Travel=NIxSTxTIxSCx&ShadowPage=1&SrchText=official+bank+rate&SearchExclude=&SearchTextFields=TC&Thes=&SearchType=&Cats=&ActualResNumePage=&TotalNumResults=8&XNotes=Y&C=13T&ShowData.x=43&ShowData.y=7&XNotes2=Y
Bank of Israel.(2014). Monetary Policy Report, July- December 2013, (pp. 25- 30). Retrieved from: http://www.bankisrael.gov.il/en/MonetaryPolicy/MonetaryPolicyReports/Pages/Default.aspx
Bank of Japan. Retrieved from: http://ww.stat-search.boj.or.jp/ssi/cgi-bin/famecgi2?cgi=$nme_s060_en
Bank of Japan. Uncollaterized overnight call rate. Retrieved from: http://www.stat-search.boj.or.jp/ssi/html/nme_R031.21709.20150526212806.02.txt
De Grauve, P. (2015). The sad consequences of the fear of QE. The Economist. Retrieved from: http://www.economist.com/blogs/freeexchange/2015/01/quantitative-easing-and-euro-zone
European Central Bank. Statistical Data Warehouse. Consolidated Financial System of the Eurosystem. Retrieved from: http://sdw.ecb.europa.eu/browse.do?node=bbn129
European Central Bank. Statistical Data Warehouse. Key ECB interest rates. Retrieved from: http://sdw.ecb.europa.eu/browse.do?node=bbn131
Fawley.W.B and Christopher J. N. (2013). Four stories of quantitative easing. Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 95(1), (pp. 51-88).
Federal Reserve Bank of Cleveland. Retrieved from: http://www.clevelandfed.org/research/data/credit_easing/index.cfm
Federal Reserve Bank of St. Louis. Effective Federal Funds Rate. Retrieved from: http://research.stlouisfed.org/fred2/series/FEDFUNDS
International Monetary Fund. (2013). Unconventional monetary policies- Recent experience and prospects- Background Paper. IMF Working Paper
Joyve, M., Tong, M., and Robert W. (2011). The United Kingdom’s quantitative easing policy: design, operation and impact. Bank of England Quarterly Bulletin 2011Q3
- Hausken and M. Ncube. (2013). Transmission Channels for QE and effects on interest rates. In Quantitative Easing and Its Impact in the US, Japan, the UK and Europe, SpringerBriefs in Economics,DOI 10.1007/978-1-4614-9646-5_2
Keynes, M. J. (1936). The General theory of employment, interest and money. London: Macmillian
Kling, M. (2013). Krugman: Please Don’t Taper. Retrieved from: http://www.newsmax.com/Finance/FinanceNews/Krugman-Fed-taper err/2013/09/17/id/526091/
Schiff, P. (2012). Fed is killing the recovery with quantitative easing. Retrieved from: http://www.forbes.com/sites/greatspeculations/2012/09/04/fed-is-killing-the-recovery-with-quantitative-easing/
Swedberg, R. (2010). The structure of confidence and the collapse of Lehman Brothers. The Economic Sociology of the U.S. Financial Crisis: Part A Research in the Sociology of OrgaoizadoDS, Volume 3OA, (pp. 71-114)
Wieland, V. (2009). Quantitative Easing: A Rationale and some evidence from Japan. National Bureau of Economic Research, Working Paper, No. 15565
