Dështimi në uljen e borxhit, ka zgjeruar tregjet e kapitalit, duke i lënë ata edhe më të pambrojtur
Pas furtunës së krizës financiare globale të pas 2007-ës, pritej gjerësisht të “shtrëngohej rripi”. Ajo që kishte ndodhur në SHBA me krizën rrënuese që sollën tregjet e mbivlerësuara, pritej t’i bënte konsumatorët, bizneset dhe qeveritë të ulnin nivelin e borxheve të tyre. Në fakt e kundërta ka ndodhur. Malet e borxhit janë lartësuar me një ritëm më të madh se rritja ekonomike, dhe rritjen më të shpejtë e ka pësuar huamarrja e qeverive, krahasuar me vitin 2007. Këtë fakt e sjell raporti McKinsey, i sapo publikuar, dhe që bazohet në të dhëna nga 47 vende.
Rritja e madhe e borxheve ka zgjeruar tregjet e kapitalit, por njëkohësisht i ka lënë ata të pambrojtur ndaj krizave të mundshme – ndoshta më të pambrojtur se sa para vitit 2007. “Ka disa tregues se trajektorja e tanishme e rritjes së tregjeve do të ndryshojë”, thotë raporti. “Kjo vë në pikëpyetje supozimet themelore rreth borxhit dhe mjeteve në dispozicion për të menaxhuar atë dhe për të shmangur krizat e ardhshme.”
Kina dhe ekonomitë e tjera në zhvillim kanë shkatuar rritjen më të fortë të borxhit global. Por edhe në të gjithë vendet e zhvilluara, qeveritë kanë mbështetur sistemet bankare për ti kompensuar nga humbjet e recesionit të rëndë. Të inkurajuar nga normat e ulëta të interesit, edhe kompanitë e konsumatorët familjarë janë zhytur më tej në borxhe. Prej të gjithë vendeve të goditura nga kriza, borxhi i sektorit financiar në raport me GDP është zvogëluar vetëm në SHBA.
Konkluzionet e raportit McKinsey përforcojnë paralajmërimet e BIS, Bankës për Rregullime Ndërkombëtare në Bazel, që vepron si “think tank” për bankierët qendrorë. Kërkimet e BIS kanë vërejtur se “kur kreditë e biznesit privat në raport me GDP-në janë dukshëm mbi trendin e tyre afatgjatë, presionet bankare ka të ngjarë ti ndjekin brenda tre viteve”, tha në një fjalim në fund të vitit të kaluar Jaime Caruana, menaxher i përgjithshëm BIS.
Nivelet e larta të borxheve e kanë bërë të vështirë për bankat qendrore që të “normalizojnë” rënien e pandërprerë të ekonomisë reale nëpërmjet politikave monetare. Në SHBA, Rezerva Federale për herë të parë që nga 2006 ka në plan të rrisë normat e interesit këtë vit. “Nivelet e larta të borxhit janë një shenjë e jashtme e problemeve strukturore”, thotë Charles Dumas, kryetar i Lombard Street Research.
Sipas përllogaritjeve të McKinsey nga 2007 deri në mes të 2014, borxhi i Kinës, përfshirë edhe sektorin financiar, është katërfishuar në 28,2 trilion dollarë, e thënë ndryshe sa 282 për qind e GDP-së. Ky nivel e tejkalon borxhin e SHBA-së, ose pak më i ulët nëse përjashtohet sektori financiar. Raporti identifikon tre fusha të “minuara”: përqëndrimi i borxhit kinez në tregjet e pasurive të patundshme; rritja e shpejtë e një sistemi bankar kompleks dhe në hije; dhe “mbajtja jashtë bilanceve e borxhit të qeverive lokale. Borxhi i përgjithshëm i vendit “shfaqet i menaxhueshëm”, thotë McKinsey, por niveli i tij kufizon aftësinë për të nxitur ritmet e rritjes drejt një ekonomie të zhvilluar.
“Para dhe pas krizës së 2007 kishte një vend ku borxhi ishte shumë i ulët dhe i qëndrueshëm, ai vend ishte Kina”, thotë Luigi Butilione, kreu i strategjisë globale në fondin e mbrojtur Brevan Hoëard, dhe bashkautor i një raporti të borxhit glogal të publikuar në shtator. “Kur perëndimi ishte në krizë, Kina ishte e sigurtë. Tani nuk është më ai rast.”
Në tregjet në zhvillim, rritja e borxhit “kryesisht reflekton një gjendje të shëndoshë financiare”, thotë McKinsey. Megjithatë, në botën e zhvilluar përshpejtimi i borxhit të qeverisë mund të kufizojnë rritjen. Borxhi i korporatave dhe familjarëve në raport me GDP ka rënë në vetëm katër ekonomitë e zhvilluara: SHBA, Britani e Madhe, Spanjë e Gjermani. “Një numër vendesh. . . kanë ngarkesë borxhi të familjarëve më të lartë se ajo që ishte në SHBA apo Britani në kulmin e flluskës së kreditit,” thuhet në raport. Kanadaja, Australia, Suedia dhe Holanda janë ndër më të ekspozuarat nga “dobësitë e mundshme të borxhit të familjarëve”.
McKinsey thotë se duhen “qasje të reja” për të zvogëluar rrezikun e krizave të ardhshme të borxhit. Inovacionet në hipoteka dhe kontratat e tjera të borxhit do të mund të ndajnë më mirë rreziqet mes huamarrësve e kreditorëve. Hapa të guximshëm duhet të përfshijnë “ristrukturimet” ose “monetizimin” e borxhit, që nënkupton deri në faljen e borxheve nga bankat qendrore.
Nëse borxhet që palët u kanë agjencive qeveritare dhe bankave qendrore përjashtohen, borxhi i qeverisë Japonisë bie nga 234 për qind në 94 për qind të GDP. Por edhe lëvizje të tilla të menjëhershme, sipas McKinsey, në vetevete mund të shkaktojnë trazira financiare. /RALPH ATKINS, analiza e raportit McKinsey për FT (www.ft.com/debt-interactive)
a.d./www.bota.al
