Vetë kënga ka patur disa ndryshime që prej asaj nate të prillit 1792: ndonëse u bë himni kombëtar i Francës në vitin 1795, ajo e humbi statusin në kohën e Napoleonit dhe rikthimit të monarkisë; u rikthye për një kohë të shkurtër dhe u ripërshtat zyrtarisht vetëm në vitin 1879. (Për një kohë të shkurtër, himni i Francës ishte një këngë me titull “Drejt Sirisë”, e cila fliste për një kryqtar që ishte nisur për në atë vend. Lexuesi mund ta dallojë vetë ironinë…)
Charlotte Higgins
Sonte, në një akt solidariteti pas sulmeve të Parisit, 70 mijë tifozë futvolli do të ftohen të këndojnë Marsejezën, përpara ndeshjes miqësore Francë-Angli në Uembli. Disa gazeta kanë printuar fjalët, me qëllim që të mos ketë justifikime për ata që i kanë lënë orët e frëngjishtes në shkollë. Po cila është origjina e himnit?
Filloi si një këngë lufte. Në prill 1792, Franca ishte e mbërthyer nga revolucioni; Luigji XVI po mbahej fort pas fronit. Ndërkohë, në kufijtë lindorë, forcat e Habsburgëve po grumbulloheshin, teksa monarkitë europiane hynë në një koalicion, në përpjekjen për të frenuar fqinjën e tyre revolucionare. Për disa muaj, Franca ishte paralizuar prej pavendosmërisë, teksa pjesëtarë të Gardës Kombëtare mblidheshin në Alsasë. Më në fund, në 20 prill, Luigji shpalli luftë, dhe lajmi mbërriti në STrasburg pesë ditë më vonë. Kryebashkiaku i atij qyteti, Friedrich Dietrich, organizoi një banket lamtumire atë natë për oficerët francezë, gjatë të cilit ai u kthye nga miku i tij, një inxhinier ushtrie që quhej Claude Rouget de Lisle, dhe sugjeroi që ai mund të donte të kompozonte një këngë, për të shënuar luftën e lavdishme që do të vinte.
Rouget ishte një kompozitor mediokër, pjellor dhe tejet i pasuksesshëm operash dhe këngësh. Por atë natë, diçka e jashtëzakonshme duhet t’i ketë ndodhur: në pak orë pas festës së lamtumirës, ai kompozoi një kryevepër. Stevan Cvajgu, në esenë e tij mbi Marsejezën, e ka imagjinuar skenën: “Për një natë të vetme, Komandantit Rouget de Isle iu dha mundësia që të jetë vëlla i të pavdekshmëve: që në hapje të këngës, e nxjerrë prej rrugëve dhe gazetave, fjalët krijohen nën komandën e tij dhe vijnë e ngjiten në një varg që, në shprehjen e vet poetike, është po aq imponuese, saç është e pavdekshme edhe melodia”.
Jo se pavdekësia e saj u pranua menjëherë: u luajt për herë të parë në mbrëmjen e 26 prillit “për kënaqësinë e madhe të të gjithë shoqërisë”, siç shkruante bashkëshortja e kryebashkiakut, gjë që vështirë se lë të kuptohet që, melodia dhe fjalët “e kanë hedhur shtëpinë përtokë”. U titullua “Këngë lufte për ushtrinë e Rinit”. Por shumë shpejt, kënga nisi të këndohet nga trupat franceze që marshonin në lindje. Në 30 korrik, ajo debutoi në Paris, dhe në 10 gusht u këndua nga vullnetarët prej jugut – prej këtu buron dhe nofka e saj Marsejeza – teksa ata mësynin Tuileries. Kënga e luftës ishte shndërruar në një këngë revolucionare.
Rouget ishte një rojalist dhe ai u burgos, ndërkohë që porositësi i këngës, Dietrich, u ekzekutua në gijotinë. Vetë Rouget i shpëtoi atij fati, vetëm prej goditjes së Reagimit Termidorian, grushti kundër jakobinëve që u dha fund spazmave më ekstreme të revolucionit në korrik 1794. (Termidori ishte një muaj në kalendarin revolucionar).
Më pas, Rouget pati një jetë të ndërlikuar, ku mes të tjerave kaloi dhe një periudhë në burgun e borxhlinjve. Vetë kënga ka patur disa ndryshime që prej asaj nate të prillit 1792: ndonëse u bë himni kombëtar i Francës në vitin 1795, ajo e humbi statusin në kohën e Napoleonit dhe rikthimit të monarkisë; u rikthye për një kohë të shkurtër dhe u ripërshtat zyrtarisht vetëm në vitin 1879. (Për një kohë të shkurtër, himni i Francës ishte një këngë me titull “Drejt Sirisë”, e cila fliste për një kryqtar që ishte nisur për në atë vend. Lexuesi mund ta dallojë vetë ironinë…)
Që nga fundi i shekullit 19, ajo është lidhur pazgjidhshmërisht me idenë e Francës, e ndihmuar shumë prej momenteve kulturorë: për shembull, përdoret në hyrjen e këngës “All you need is love” të Beatles, por më e rëndësishmja ndoshta, ajo shfaqet në një skenë të filmit “Kazablanka” (1942). Oficerët gjermanë, që festojnë në klubin e Rikut vendosin që të këndojnë në kor “Vështroj Reinin” – por pak më vonë, zëri i tyre mbytet prej Victor Laszlos dhe luftëtarëve të tjerë të lirisë, që këndojnë Marsejezën. Eshtë një moment i fuqishëm: kufijtë e trillimit të filmit shemben teksa kamera fokusohet shkurtimisht tek fytyra e Ivonës, ish të dashurës së Rikut, e cila nuk duket sikur aktron, por sikur është duke shprehur pasion dhe dhimbje të vërtetë. (Në të vërtetë, aktorja Madeleine LeBeau ishte arratisur nga Franca në vitin 1940 bashkë me bashkëshortin e saj hebre).
Nga të gjithë himnet kombëtarë, ka padyshim melodinë më të parezistueshme dhe emocionuese. Por mos u gaboni, është gjithmonë një marsh ushtarak për të shoqëruar ushtarët në misionin e tyre të përgjakshëm. Në situatën e sotme të zymtë në Francë, me retorikën prej kohe lufte të Presidentit Hollande, disa mund ta shohin Marsejezën shqetësuese, që të kujton gjakderdhjen e luftës. Ndoshta është më mirë, nëse mundemi, që ta shohim këngën si mbartëse të një fuqie simbolike, e cila lë në hije specifikën trazuese të fjalëve të saj./TheGuardian
Bota.al
