Edith Eger ishte 16 vjeçe kur “engjëlli i vdekjes” hodhi sytë mbi të: “Kërce!”, i tha. Në momentin e çlirimit, peshonte 32 kilogramë. Sot tregon se si shpëtoi dhe pse, pas ferrit, zgjodhi të ndihmonte të tjerët.
“Mengele më pa drejt e në sy dhe më tha: ‘Kërce’. Dhe unë kërceva. Nuk do ta harroj kurrë atë vështrim. Por falë atij kërcimi, shpëtova jetën time.”
Edith Eva Eger, hebreje sllovako-hungareze, autore e “Balerina e Aushvicit”, është një nga të mbijetuarat e fundit të Holokaustit. E deportuar nga nazistët dhe e liruar në vitin 1945, pas luftës u bë psikologe dhe ia kushtoi jetën shërimit të pacientëve me stres post-traumatik. Nëse ia doli të mbijetonte, ishte edhe sepse në Aushvic kërceu për Engjëllin e Vdekjes, Josef Mengelen.
“Kur më pyesin nëse e kam lënë pas të kaluarën, u përgjigjem jo, nuk do ta harroj kurrë, por e kam përballuar. Nuk mund ta ndryshosh atë që ka ndodhur. Por mund të zgjedhësh të jesh e lirë nga ai kujtim dhe të ndërtosh një jetë tjetër. Të lumtur, të plotë.”
“Nëna do të kthehet shpejt”
E lindur në Sllovaki, vajza e një rrobaqepësi dhe një nëpunëseje shtetërore, në vitin 1944 Edith ishte 16 vjeçe, mendonte vetëm për kërcimin dhe dashurinë e saj të parë, Erikun. “Ishte i pashëm, kishte një aromë të këndshme.”
Jeta në geton e Košicës i jepte ende copëza normaliteti: në mbrëmje, ajo dhe Eriku sfidonin shtetrrethimin për të shkuar në kinema, me yjet e verdhë të fshehura nën pallto. Deri atë natë të majit. “Nazistët erdhën duke bërtitur. Nënës sime i lejuan vetëm një valixhe për të gjithë familjen.” I priste një vagon mallrash dhe një udhëtim që zgjati me ditë, pa patur një arsye. Dhe pa Erikun, i cili u dërgua diku tjetër.
Kur treni u ndal me një kërcitje në platformën e Aushvicit, një oficer i ndau prindërit e Editës në një radhë, ndërsa atë dhe motrën e saj, Magdën, në një tjetër. “Një burrë më tha: ‘Mos u shqetëso, nëna po shkon vetëm për të bërë një dush’. Nuk e pashë më kurrë.”
Burri që i foli ishte Josef Mengele.
Të grumbulluara në barakat e kampit, të rraskapitura nga uria, Edith dhe Magda i thoshin njëra-tjetrës se ishin të bukura, “për të mbajtur veten, dhe sepse nuk kishte pasqyrë”. Gjithçka, vetëm për të mbijetuar.
Shefi i kampit i paralajmëroi: Mengele ishte një adhurues i arteve, shpesh kërkonte të burgosur të talentuar që ta argëtonin. Violinistë, poetë. Balerinë.
Një mbrëmje, nazisti i hodhi sytë mbi Edithin. “Vogëlushja ime balerinë, kërce për mua.” Dhe Edith kërceu, me këmbët e rënda, mbi notat e Danubit Blu, ndërsa Mengele diskutonte me vartësit se kë do të dërgonin në “dushe” të nesërmen. “I thosha vetes: nëse gaboj ndonjë hap, do të vdes. Ose do të vdesë motra ime. Ose do të vdesim të gjitha. Bëja pirueta duke menduar fjalët e mësuesit tim të kërcimit: ‘Mbaje mend, ekstazia është brenda teje’.”
E dinte se Mengele e shihte si një copë mishi, por nuk ndiente zemërim. Ndiente mëshirë. Për mjerimin e tij. Shpërblimi i saj ishte një copë bukë. Edith dhe shoqet e saj të barakës do ta ruanin për ditë të tëra.
E transferuar në kampin Gunskirchen, në maj të vitit 1945, një ushtar amerikan e pa Edithin mbi një grumbull kufomash. Ajo peshonte 32 kilogramë, por ende merrte frymë. “E kam kërkuar kudo atë ushtar. Doja t’i thosha faleminderit.” Edhe motra e saj Magda u shpëtua. Por Eriku nuk ia doli.
E turpëruar që ishte gjallë
Si mund të rezistosh ndaj gjithë kësaj? Si mund të fillosh të marrësh frymë sërish?
Në atë Amerikë që e shpëtoi, ku sot jeton pranë tre fëmijëve, pesë nipërve dhe shtatë mbesave e nipërve të vegjël, doktoresha Eger buzëqesh butësisht: “Zgjodha gëzimin”.
Pas çlirimit, si shumë të mbijetuar të tjerë, u ndje fajtore. U ndje e turpëruar që ishte gjallë.
E shtruar në spital, pa flokë, jetime dhe e goditur nga një traumë e pamundur për t’u përballuar, nuk arrinte të imagjinonte një të ardhme. “Për muaj të tërë, zgjohesha në mëngjes duke pyetur veten, çfarë kuptimi kishte të hapja sytë. Pastaj fillova të mendoja se nëse do të jetoja, duhet të jetoja për diçka. I detyrohesha vetes sime. I detyrohesha prindërve të mi dhe gjashtë milionë të vdekurve.”
Bélan, burrin e saj, e takoi në spital. Me të pranë, vendosi të bëhej nënë. “Kur i thashë mjekut se isha shtatzënë, ai më tha se isha shumë e dobët për të mbajtur një shtatzëni. Më këshilloi të abortoja. Iu përgjigja: ‘Unë dua të sjell jetë në këtë botë’. Kur lindi, vajza ime peshonte 4 kilogramë.”
Hakmarrjen nuk e kërkoi kurrë. Por padrejtësisë, Edith i është rebeluar gjithmonë. Në Amerikën e viteve ’50, ku ende kishte tualete të ndara për racat, të bardhët nga njëra anë, zezakët nga tjetra, Edith hynte gjithmonë në ato të destinuara për gratë me ngjyrë. Për parim, sepse nuk ka duruar kurrë asnjë formë diskriminimi.
Më pas, erdhi dëshira për të ndihmuar ata që vuanin, si psikologe. “U thosha gjithmonë pacientëve të mi: ‘Të gjithë kemi një zgjedhje. Mund të zgjidhni të jeni viktima ose të jetoni plotësisht’.”
Vite pas çlirimit të saj, vendosi të kthehej në Aushvic. Për t’ia parë tmerrin në sy. “Për të zgjedhur të vazhdoja të jetoja.”
Primo Levi shkroi: “Ka Aushvic, pra nuk mund të ketë Zot”.
Po Edith, a vazhdon ende të besojë?
Doktoresha Eger peshon fjalët dhe pastaj buzëqesh: “Zoti është brenda meje. Dhe edhe brenda jush. Mjafton ta kërkosh.” / Oggi – Bota.al
