Jezu Krishti e humbet gjakftohtësinë vetëm në pak raste në Dhiatën e Re (thjesht pyesni këmbyesit e parave në Tempull), por ai lëshon një nga tiradat më të forta te Mateu 23, kundër farisenjve dhe të tjerëve “mësues të ligjit”.
Në cilat vargje i kritikon Jezusi farisenjtë?
Në vargjet 13-39, të njohura si “shtatë plagët”, Jezusi i quan farisenjtë “hipokritë” gjashtë herë. Ai i quan gjithashtu “të verbër” (pesë herë), “fëmijët e ferrit”, “pjellë nepërkash” dhe e krahason devotshmërinë dhe qëndrimin e rremë të farisenjve me “varret e zbardhura, të cilat duken bukur nga jashtë, por nga brenda janë plot me eshtra të vdekurish dhe çdo gjë të papastër”.
Farisenjtë e Testamentit të Ri konsiderohen qartazi si të këqinjtë, kontrastet e përsosura ideologjike dhe shpirtërore për Jezusin dhe pasuesit e tij. Farisenjtë përshkruhen si zbatues të shkathët të shkrimeve të shenjta judaike, të cilët janë të përqendruar me aq ngulm në shkronjën e ligjit, saqë u mungon krejtësisht shpirti.
Siç thotë Jezusi: “Ju jepni një të dhjetën e erëzave tuaja – nenexhik, kopër. Por ju keni lënë pas dore çështjet më të rëndësishme të ligjit – drejtësinë, mëshirën dhe besnikërinë. Duhet të kishit praktikuar të dytën, pa lënë pas dore të parën. Ju udhërrëfyes të verbër! Ju nxirrni jashtë një mushkonjë, por gëlltitni një deve.”
Por a përputhet kjo pamje e farisenjve – si legalistë hipokritë – me atë që historianët dhe studiuesit fetarë dinë për lëvizjen reale fariseike, e cila fitoi rëndësi gjatë periudhës së tempullit të dytë të judaizmit?
Bruce Chilton, profesor feje në Kolegjin Bard dhe bashkë-redaktor i librit “Në kërkim të farisenjve historikë”, tregon se çfarë besonin farisenjtë në të vërtetë dhe pse u përplasën me të krishterët e hershëm.
Kush ishin farisenjtë – dhe saducenjtë?
Gjatë shekullit të parë të e.s., kur jetoi Jezui, farisenjtë u shfaqën si një lëvizje fetare brenda judaizmit, jo një sekt i veçantë. Tempulli qëndronte ende në Jerusalem dhe ishte qendra e jetës hebreje. Një nga shqetësimet më të mëdha të riteve të tempullit ishte pastërtia: që si njerëzit që hynin në tempull ashtu edhe kafshët e flijuara atje, të ishin mjaftueshëm “të pastra” për të kënaqur Zotin.
Tora (pesë librat e parë të Biblës Hebraike, duke filluar me Zanafillën) përmban urdhërime të shkruara që shpjegojnë mënyrën e duhur për të kryer flijimet në Tempull, por farisenjtë besonin se ata kishin udhëzime hyjnore shtesë që ishin përcjellë nëpër shekuj përmes traditës gojore. “Farisenjtë besonin se ata kishin një rezervë të veçantë njohurish për përcaktimin e pastërtisë,” thotë Chilton. “Ata mësuan se tradita e tyre gojore shkonte pas në kohë deri tek Moisiu në Sinai, kështu që jo vetëm që kishte një Tora të shkruar, në të cilën çdokush mund të kishte qasje, por kishte edhe një Tora gojore që ishte brenda lëvizjes fariseike.”
Ajo që dallonte në ligjin e farisenjve ishte se ai e zgjeroi çështjen e pastërtisë në jetën jashtë Tempullit. Edhe nëse një person hebre jetonte larg Jerusalemit (në Galile, për shembull) dhe nuk planifikonte të bënte një pelegrinazh në Tempull, ai mund ta bënte jetën e tij në atë mënyrë që të ishte mjaft i pastër për të hyrë në Tempull. “Në këtë kuptim, farisenjtë u bënë një lëvizje për pastërtinë e popullit hebre”, thotë Chilton.
Megjithatë, farisenjtë nuk ishin elita e fuqishme e judaizmit të shekullit të parë. Ata ishin një sekt tjetër hebre: saducenjtë, klasa priftërore që kontrollonte adhurimin e tempullit dhe kishte ndikimin më të madh politik tek Perandoria Romake, e cila sundonte mbi Palestinën. Saducenjtë e hodhën poshtë ligjin gojor në favor të ligjit të shkruar të vendosur në Tora. Farisenjtë ishin një lëvizje e klasës punëtore që merrej me vendosjen e një identiteti të qartë dhe të qëndrueshëm hebre në jetën e përditshme.
Është interesante se ishin farisenjtë ata që besuan në një jetë të përtejme dhe në ringjalljen e të vdekurve, të cilat të dyja u refuzuan nga saducenjtë pasi nuk përmendeshin në Tora. Një mënyrë tjetër se si farisenjtë ndryshonin nga tradita judaike është se ata besonin që një mesia do të vinte dhe do të sillte paqe në botë, megjithëse shumica e tyre nuk mendonin se mesia ishte Jezusi.
Jezu Krishti kishte miq (dhe ndjekës) që ishin farisenj
Farisenjtë janë portretizuar si një bllok monolit në Dhiatën e Re, por Chilton thotë se ndërsa të gjithë farisenjtë merakoseshin për pastërtinë, midis farisenjve pati një debat të ashpër për mënyrën më të mirë për ta arritur atë. Sigurisht që kishte farisenj që besonin se pastërtia fitohej nga jashtë brenda dhe që mësonin se banjot rituale (mikvahs) dhe pastrimi ritual i kupave dhe mjeteve të gatimit ishte e vetmja mënyrë për të arritur pastërtinë.
Tek Mateu 23, Jezusi kritikon traditën fariseike të pastrimit të pjesës së jashtme të kupave dhe pjatave, ndërsa “brenda janë plot babëzi dhe vetëkënaqësi”. “Për shkak se vetë Jezusi ishte i angazhuar në çështjen e pastërtisë – por nuk ishte farise – konflikti i tij me disa farisenj të kohës së tij ishte i pashmangshëm,” thotë Chilton. “Nëse e akuzon dikë si të papastër, nuk po thua se pastërtia nuk ka rëndësi; po thua të kundërtën – ka një mënyrë më të mirë për ta arritur atë.”
Por Chilton thotë se kishte farisenj të tjerë që u pajtuan me Jezusin, se puna e vërtetë e pastrimit fillon me një zemër të pastër dhe besim në Zot. Nëse e lexoni nga afër Testamentin e Ri, në fakt, do të shihni se Jezusi fitoi përkrahës dashamirës dhe madje ndjekës nga radhët e farisenjve të supozuar si të urryer. Nikodemi, i cili e vizitoi Jezusin natën për t’i bërë pyetje dhe më pas i siguroi para dhe erëza për t’i bërë një varrim të duhur hebre pas kryqëzimit, ishte një farise (shih Gjoni 3). Dhe te Luka 13:31, një farise vjen për të paralajmëruar Jezusin se Herodi donte që ai të vritej.
Por ndoshta përmendja më interesante dhe më e rëndësishme e farisenjve “miqësorë” vjen në librin e Veprave të Apostujve, kur një grup farisenjsh renditet në mesin e ndjekësve të hershëm të Jezusit që qëndruan besnikë pas vdekjes së tij.
Takimi që i dënoi farisenjtë
Në Veprat e Apostujve 15, ka një mbledhje ose “këshill” në Jerusalem ku marrin pjesë Pali, Pjetri, Jakobi, Barnaba dhe apostuj dhe ndjekës të tjerë të Jezusit. Axhenda e takimit ishte të zgjidhte një çështje të rëndësishme midis kishës së hershme: A duhej të rrethpriteshin burrat johebrenj që të pagëzoheshin dhe të merrnin Frymën e Shenjtë?
Farisenjtë e pranishëm ishin të parët që këmbëngulën. Në Veprat e Apostujve 15:5, thuhet: “Atëherë disa nga besimtarët që i përkisnin partisë së farisenjve u ngritën dhe thanë: “Johebrenjtë duhet të rrethpriten dhe t’u kërkohet të respektojnë ligjin e Moisiut”. Vini re se thotë se farisenjtë ishin ndër “besimtarët”, një provë tjetër që disa farisenj, gjithashtu, ishin ndjekës të hershëm të Jezusit.
Mosmarrëveshjet në ligjin hebre
Por ja ku gjërat marrin për keq. Apostujt janë në mosmarrëveshje të thellë me farisenjtë dhe thonë se të gjithë, të rrethprerë apo të parrethprerë, mund t’i pastrojnë zemrat e tyre nëpërmjet besimit në Krisht. Pjetri, duke pranuar dhimbjen fizike dhe rrezikun e rrethprerjes së një të rrituri, i qorton farisenjtë në vargjet 10 dhe 11: “Tani, pra, përse përpiqeni ta vini në provë Perëndinë duke u vënë në qafë johebrenjve një zgjedhë që as ne dhe as paraardhësit tanë nuk kemi mundur ta mbajmë? Jo! Ne besojmë se jemi të shpëtuar nëpërmjet hirit të Zotit tonë Jezus”.
Pali sulmon këdo që mbështet përdorimin e gjerë të rrethprerjes si hipokrit, legalist dhe i shkëputur nga Krishti. Dhe ky është pak a shumë mendimi i Dhiatës së Re për farisenjtë. Duket se ishte kjo mosmarrëveshje e brendshme mes pasuesve të Jezusit që krijoi këtë vijë të ashpër të demarkacionit midis të krishterëve dhe farisenjve.
Sektet e lashta hebreje kundër besimtarëve të hershëm të krishterë
Ajo që është e rëndësishme të kuptohet është se katër ungjijtë e Dhiatës së Re (Mateu, Marku, Luka dhe Gjoni) u shkruan duke filluar nga viti 70 i e.s., disa dekada pas mbledhjes në Jerusalem. Pra, është shumë e mundur që vetë Jezusi nuk ka pasur një neveri të tillë për farisenjtë gjatë jetës së tij, por që autorët e Dhiatës së Re i shkruan ungjijtë pas divorcit të tyre të shëmtuar me farisenjtë për rrethprerjen. “Ungjijtë janë shkruar nga këndvështrimi i një shkeljeje që nuk kishte ndodhur në kohën e Jezusit,” thotë Chilton.
Çfarë ndodhi me farisenjtë?
Pasi Tempulli i Dytë u shkatërrua në vitin 70 të e.s., Chilton thotë se struktura e pushtetit të jetës fetare hebreje u rrëzua bashkë me të. Saducenjtë, të cilët kishin qenë forca më me ndikim gjatë periudhës së Tempullit të Dytë, u shpërndanë, ndërsa farisenjtë e dobësuar u shfaqën si autoriteti i fundit që qëndronte në historinë hebraike.
Gjatë shekujve që pasuan, traditat gojore të farisenjve u angazhuan për të shkruar në Mishnah dhe më pas u komentuan në Talmudin Babilonas, duke u bërë baza për Judaizmin Rabinik. “Të urtët” fariseikë që kishin transmetuar traditën gojore që nga koha e Moisiut u zëvendësuan nga rabinët e ditur që studionin Tevratin dhe komentet komplekse që gjenden në Talmud.
Judaizmi modern është, në një farë kuptimi, një vazhdim i fjalës hebraike të mbrojtur për herë të parë nga farisenjtë. / bota.al
