Larry Elliott
Krijimi i vendeve të punës në SHBA është frenuar dhe, pavarësisht kufizimeve ndaj emigracionit, papunësia po rritet. Tarifat po rrisin koston e importeve.
Dhe Donald Trump është në konflikt me guvernatorin e bankës së tij qendrore dhe kërkon ta largojë.
Ndërkohë, tregtarët në Wall Street nuk shqetësohen as nga fakti që inflacioni është mbi objektiv, as që rritja po ngadalësohet. Çmimet e aksioneve po arrijnë nivele të reja rekord pothuajse çdo ditë. Jerome Powell, njeriu që Trump do të hiqte qafe, thotë se aksionet janë “mjaft të mbivlerësuara”. Sipas standardeve historike, aksionet janë jashtëzakonisht të mbivlerësuara. Ka telashe – ndoshta telashe të mëdha – përpara.
Recesionet ndodhin rrallë dhe e njëjta vlen për krizat financiare. Të dyja parashikohen më shpesh sesa materializohen. Duke lënë mënjanë rrethanat e jashtëzakonshme të pandemisë 2020, kanë kaluar 17 vjet që kur pati një rënie të zgjatur të çmimeve të aksioneve.
Kujtimet e rënies që pasoi kolapsin e Lehman Brothers në 2008 janë zbehur. Tregtarët në të 20-at e 30-at e tyre kanë pak ose aspak përvojë se si ndjehet një panik i vërtetë në tregjet financiare.
Kjo është shenja e parë paralajmëruese. Sa më i gjatë të jetë intervali mes krizave, aq më e madhe bëhet vetëkënaqësia, ndjesia se kohët e mira do të zgjasin përgjithmonë. Ata që vërejnë se të gjitha bumet e mëparshme kanë përfunduar me kriza të dhimbshme injorohen. Rrena e vjetër – “këtë herë është ndryshe” – rikthehet në skenë.
Besimi se festa do të vazhdojë ka shtyrë çmimet e aksioneve gjithnjë e më lart në Nju Jork dhe Londër, edhe pse arsyet për optimizëm janë të brishta.
Në Mbretërinë e Bashkuar, ekonomia mezi po rritet, ndërsa inflacioni po qarkullon gati dyfishin e objektivit 2% të Bankës së Anglisë. Si edhe vitin e kaluar, spekulimet e vazhdueshme për rritje taksash në buxhet po dëmtojnë besimin e konsumatorëve dhe të biznesit.
Seria rekord e rritjeve në Wall Street është rezultat i një basti se inteligjenca artificiale do të rrisë ritmin e rritjes së ekonomisë. Mund të ndodhë, por do të duhen vite që ndikimi të ndihet. E njëjta gjë thuhej për bum-in e IT-së që shtyu çmimet e aksioneve në lartësi marramendëse në fund të viteve ’90. As atëherë nuk ishte ndryshe.
Asnjë rënie e tregjeve nuk është njësoj me një tjetër. Gjendja aktuale duket ndryshe nga 2008-a, kur kriza u shkaktua nga ekspozimi i tepruar i bankave ndaj tregut të banesave në SHBA dhe u stimulua nga përdorimi i gjerë i instrumenteve të rinj financiarë që supozohej të ulnin rrezikun, por bënë të kundërtën. Nëse ka paralele, ato janë me goditjet e tregut të aksioneve të shkaktuara nga recesioni në vitet ’70 dhe fillimin e viteve ’80, kur rëniet u nxitën qëllimisht për të luftuar inflacionin e lartë.
E gjithë kjo e bën luftën e pushtetit mes Trump-it dhe Powell-it thelbësore. Pavarësisht çfarë mund të thotë presidenti, performanca e ekonomisë amerikane është, në rastin më të mirë, mesatare, edhe pse dobësitë janë maskuar nga fakti që shtresat më të pasura ia kanë dalë mbanë mjaft mirë.
Anshmëria në favor të të pasurve nuk është e re, por krijon rreziqe të veta. Ekspozimi ndaj tregut të aksioneve nuk ka qenë kurrë më i lartë: 30% e pasurisë së amerikanëve përbëhet nga aksione. Meqenëse pronësia e aksioneve është e përqendruar te më të pasurit, ekonomia e SHBA-ve po shpreson që bumi i Wall Street-it të vazhdojë dhe të pasurit të vijojnë të shpenzojnë fitimet e tyre.
Amerikanët me të ardhura të ulëta dhe të mesme nuk janë aq me fat. Që nga fundi i pandemisë, të ardhurat e tyre reale thuajse kanë mbetur në vend. Siç e formuloi një analist i Wall Street-it, Mark Zandi, fati i ekonomisë amerikane varet nga të kamurit. “Për sa kohë që ata vazhdojnë të shpenzojnë, ekonomia duhet t’i shpëtojë recesionit, por nëse bëhen më të kujdesshëm, për çfarëdo arsye, ekonomia ka një problem të madh.”
Një arsye e dukshme që të pasurit të bëhen më të kujdesshëm do të ishte një rënie e çmimeve të aksioneve. Nëse kjo ndodh, pasuria e tyre do të tkurret dhe ata do të shpenzojnë më pak.
Rritja do të ngadalësohet. Shto këtu ndikimin e tarifave dhe do të ketë një kërcënim real recesioni për vitin e ardhshëm. Në këto rrethana, Powell-i dhe kolegët e tij në Rezervën Federale pritet të mbështesin çmimet e aksioneve, duke ulur normat e interesit. Në fakt, siguria e Wall Street-it se banka qendrore e SHBA-ve do t’i nënshtrohet presionit të Trump-it për ta bërë këtë, po i mban çmimet të mos bien.
Që nga vitet ’70, bankat qendrore i kanë dhënë përparësi inflacionit të ulët ndaj punësimit të plotë. Edhe pse në dukje të pavarura, ato bënë të sigurt që kapitali të triumfonte ndaj punës – dhe të vazhdonte të fitonte. Në krizën globale financiare të 2008-s dhe gjatë pandemisë, bankat qendrore ndërmorën veprime agresive për të vendosur një dysheme nën çmimet e aksioneve.
Pra, Powell mund të dorëzohet (ulë normat), por mund edhe të mos e bëjë. Fed ka dy objektiva: ta mbajë inflacionin rreth 2% me kalimin e kohës dhe të mbështesë punësimin. Inflacioni po shkon pak nën 3%, ndaj ka një zgjedhje: ose të mbajë normat më lart nga sa pret tregu për të zbutur inflacionin, ose të heqë dorë nga objektivi i inflacionit për të justifikuar ulje normash interesi.
Në të dyja rastet, perspektivat nuk janë të mira. Nëse Fed i reziston presionit për huamarrje më të lirë, rriten gjasat që ekonomia e SHBA-ve të bjerë në recesion.
Nëse i nënshtrohet presionit, do ta mbajë flluskën e bursës të fryrë – të paktën për tani – por me rrezikun e inflacionit më të lartë. Kjo mund të nxisë një reagim nga tregjet e bonove, të cilat në praktikë përcaktojnë interesat e hipotekave dhe kostot e shërbimit të borxhit kombëtar të SHBA-ve, aktualisht 124% e PBB-së.
Është gjithmonë më e lehtë të jesh i mençur pas faktit dhe të identifikosh shkaqet e shembjeve të bursës. Këtë herë s’duhet të ketë një problem të tillë. Në muajt në vijim, do të shohim nëse tregu i aksioneve mund t’i mbijetojë përpjekjes së presidentit për të përcaktuar normat e interesit të SHBA-ve, nga Shtëpia e Bardhë. Wall Street duket i qetë për këtë. S’duhet të jetë. / në shqip nga bota.al
