Duhej të ishte dita kur Amerika “do të bëhej përsëri e madhe”. Në vend të kësaj, 2 prilli 2025 rrezikon të mbahet mend si momenti kur presidenti amerikan Donald Trump i dha, pa dashje, mundësinë Kinës, e cila, pas një shekulli errësire dhe tre dekadash të shfrenuara, “po bëhet përsëri e madhe”, duke rimarrë atë vend në qendër të botës që e kishte zënë gjatë shekujve kur Lindja dhe Perëndimi vetëm sa prekeshin mes tyre.
Pavarësisht retorikës MAGA (“Make America Great Again”), deri më sot Amerika nuk kishte pushuar së qeni e madhe. Më pak e fuqishme, po, dhe koha nuk ka qenë kurrë e mëshirshme me asnjë superfuqi. Por globalizimi dhe madje edhe de-industrializimi kanë qenë zgjedhje të vetëdijshme që i sollën asaj përfitime të mëdha, duke i përqendruar energjitë te teknologjitë e avancuara dhe duke forcuar pushtetin e saj global gjatë gjithë shekullit të kaluar. Megjithatë, për shkak të iluzionit se formula e saj fituese — demokracia, dollari dhe bazuka — ishte e paprekshme, ai rend global i ndërtuar nga dhe për SHBA-të sot i përshtatet shumë më mirë Kinës, e cila, me një vrap të furishëm dhe me një formulë të ndryshme, ka fituar sfidën trefishe të industrializimit, militarizimit dhe dixhitalizimit.
Presidenti i saj, Xi Jinping, jo vetëm që mund t’ia lejojë vetes të padisë SHBA-të në Organizatën Botërore të Tregtisë, siç bëri për tarifat doganore të Trumpit, por edhe të kërkojë aleanca antiamerikane, duke u paraqitur si mbrojtësi i vërtetë i tregut të lirë dhe i një rendi botëror harmonik. Dhe këtë, pavarësisht dekadave të kopjimit të paturpshëm të produkteve dhe proceseve nga Perëndimi, duke i riprodhuar (dhe shpesh përmirësuar) ato, falë një fuqie punëtore shumë të lirë.
Tani koha ka ndryshuar. Me politikën e fëmijës së vetëm të nisur në 1979 dhe të shfuqizuar në 2013, popullsia kineze ka ndalur së rrituri. Nuk do të ketë më mjaftueshëm të rinj për të zëvendësuar gjyshërit dhe prindërit punëtorë. Sipas Zyrës Kombëtare të Statistikave, që në vitin 2030 Kina do të ketë 81 milionë persona më pak në moshë pune krahasuar me vitin 2015. Kjo do të thotë se është e detyruar të sjellë inovacion për të rritur ekonominë. Dhe tashmë ka nisur ta bëjë këtë, duke shtypur fort pedalin mbi burimin e vërtetë të pasurisë dhe pushtetit në këtë shekull.
Që nga viti 2017, kur Xi vendosi që Kina duhet të bëhej lidere në inteligjencën artificiale gjenerative (atë që ushqehet me të dhënat e qytetarëve për të krijuar realitetin e vet), vendi ka shpërthyer. Ka gjeneruar 38 mijë aplikime për patenta në fushën e inteligjencës artificiale, pesë herë më shumë se SHBA-të. Aplikimet shtrihen nga chatbot-ët në e-commerce, të përdorur nga gjigantë si Alibaba dhe ByteDance që po revolucionarizojnë tregtinë botërore pa u vënë re, deri te drejtimi autonom i makinave, më i përhapur në qytetet kineze sesa në ato amerikane (dhe pothuajse inekzistent në Evropë), i mbështetur nga makinat elektrike të BYD, një markë që tashmë po zëvendëson Volkswagen-in, për 20 vjet lider.
Deficiti i madh tregtar (300 miliardë dollarë) që SHBA-të kanë akumuluar me Kinën dhe që e shtyu Trumpin të vendoste tarifa doganore 145 për qind ndaj importeve kineze, duke tronditur rendin botëror, nuk do të ishte problem për SHBA-të nëse Kina nuk do të kishte zhvilluar ndërkohë një ekosistem dixhitalisht të avancuar dhe një ushtri gjithnjë e më të fuqishme, në shërbim të një ambicieje gjeopolitike që është rritur paralelisht me atë ekonomike.
Trump po reagon në mënyrë të çorganizuar ndaj një realiteti që ishte nënvlerësuar nga paraardhësit e tij, duke nisur nga Barack Obama. Dhe mjetet e tij, tarifat doganore, rrezikojnë të ngjasojnë me një shkop që përdoret kundër një topi lufte. “Të presësh lidhjet tregtare me Kinën?” — pyet Zak Dychtwald, autor i librit Young China — “Mund të kishte funksionuar 20 vjet më parë.” Sot, Kina është një sistem që mbështetet tek vetja, mbështetet në një bazë të fuqishme industriale për të avancuar teknologjikisht, siç ka treguar gjerësisht në sektorët e energjisë bërthamore dhe të automjeteve elektrike.
Për vite me radhë, në SHBA ka mbizotëruar një shkollë mendimi, e përfaqësuar nga Regina Abrami në Harvard Business Review në vitin 2014, sipas së cilës një diktaturë si ajo kineze nuk do të ishte kurrë në gjendje të inovonte në fushën e teknologjisë, e penguar nga kufizimet e vendosura mbi qytetarët e saj. Duke harruar se, në shekullin XIX, ishin vetë SHBA-të ato që “vodhën” inovacione nga britanikët (i njohur është rasti i teknologjisë së makinave të tekstilit) për të mbushur hendekun industrial dhe për të ndërtuar themelet e dominimit të tyre të ardhshëm. Elitat amerikane janë qetësuar me idenë se kinezët do të mbeteshin thjesht kopjues, dhe për vite me radhë kanë pranuar kushte industriale të disfavorshme, si dorëzimi i know-how, vetëm për të firmosur marrëveshje të përbashkëta që u lejonin të prodhonin në Kinë me kosto të ulëta.
Realiteti është shumë ndryshe. Jo vetëm që diktatura kineze është bërë gjithnjë e më e ashpër, e ndihmuar pikërisht nga teknologjitë e reja dhe miliona kamera të shpërndara kudo, por falë një përzierjeje të planifikimit të kujdesshëm, një doze të madhe fati dhe një popullsie shumë të adaptueshme, Kina ka shkuar shumë më përtej rolit të thjeshtë si zemra prodhuese e globit: sot është një nga nyjet kryesore të inovacionit botëror.
Kur qeveria kineze ndërtoi të famshmin “murin e zjarrit” rreth internetit, jo vetëm që formësoi vizionin kinez të botës, duke e përthithur atë me një retorikë anti-perëndimore që sot forcon dhe mbështet reagimin e ashpër të Xi ndaj tarifave amerikane në emër të “shpëtimit” kinez, por gjithashtu arriti një efekt anësor të papritur, shumë të dobishëm: nxiti zhvillimin e një numri të madh startup-esh vendase, që më vonë u shndërruan në gjigantë të web-it. Ndryshe nga masat e gjera të popullsisë, sipërmarrësit-shkencëtarë kinezë kanë patur gjithmonë mundësinë të kapërcenin “murin e zjarrit” përmes VPN-ve (kurrë plotësisht të ndaluara) dhe të informoheshin mbi çfarë ndodhte në ekosistemin perëndimor. Herë pas here, madje edhe Google dhe Facebook kanë qenë të aksesueshme: sa për të ndihmuar zhvillimin teknologjik vendas, më pas të nxitur dhe financuar fuqishëm nga shteti. Kolosët si Alibaba, Baidu dhe Tencent janë rezultat i kësaj.
WeChat, shërbimi i mesazheve i Tencent-it, ilustron mirë rritjen teknologjike eksponenciale që ka përjetuar Kina vitet e fundit, veçanërisht gjatë periudhës së Covid-it, kur Perëndimi në njëfarë mënyre humbi nga sytë realitetin kinez. Një zhvillim që nuk u bazua shumë te shpikje të mëdha që japin jetë kolosëve individualë shumë-miliardë dollarësh, si ndodh në SHBA, por te përhapja masive e teknologjisë në një popullsi të re dhe shumë të përshtatshme, “ndihmuar” nga një qeveri që i ka dhënë pak të drejta dhe privatësi.
WeChatPay, sistemi i pagesave dixhitale, ka zëvendësuar pothuajse plotësisht paratë cash, me një shkallë penetrimi që shkon deri në 90 për qind. Në vitin 2018, llogaritej me 1.2 miliardë transaksione në ditë, kundrejt vetëm 1 miliard në muaj të Apple Pay.
“Të kesh jetuar në Kinë nga 1990 deri më sot do të thotë të kesh përjetuar ndryshimin ekonomik më të madh dhe më të shpejtë në çdo cep të botës”, shpjegon Dychtwald, i cili paraqet “Indeksin e Ndryshimit të Përjetuar”. Për të kuptuar: midis 1990 dhe 2019, PBB-ja për frymë në Kinë është rritur mbi tridhjetë herë, ndërsa në vendin e dytë, Poloninë, vetëm gati dhjetë herë.
“Është toleranca e madhe ndaj ndryshimit që e bën Kinën kaq konkurruese në nivel global”, vazhdon ai: “Në fund të fundit, inovacionet duhen gjykuar mbi bazën e gatishmërisë së njerëzve për t’i përdorur, dhe në këtë aspekt, Kina nuk ka rivalë.”
Ky është vendi ndaj të cilit Trump vendosi tarifa doganore, duke shpresuar të ndalonte zgjerimin e tij. Një Kinë që është tashmë përtej prodhimit industrial (që ende përbën një të tretën e PBB-së së saj) dhe që synon eksportin e teknologjisë së avancuar dhe shërbimeve, ndërsa, pa shumë zhurmë, me një mbytje ushtarake të ngadaltë por të vazhdueshme të ishullit, po teston tolerancën amerikane për pushtimin e ardhshëm të Tajvanit, paralajmëruar prej kohësh.
Një luftë tregtare dhe një konflikt ushtarak në lindje. Dhe Evropa në mes, e detyruar të zgjedhë.
“Të dy palët e kanë lënë derën hapur për negociata, por qëndrueshmëria e një marrëveshjeje të vërtetë është e diskutueshme”, thotë Jacob Gunter, analist kryesor në think tank-un Merics: “Themelet e marrëdhënieve ekonomike, teknologjike, të sigurisë dhe gjeopolitike midis SHBA-ve dhe Kinës janë gjithnjë e më të papajtueshme.” Përplasja duket e pashmangshme.
