Nga Kenneth Rogoff
Tregjet financiarë e kanë pritur në një mënyrë të parashikueshme zgjedhjen e qeverisë së re të së majtës radikale në Greqi. Por, ndonëse fitorja e partisë Syriza solli një rënie të bonove dhe ekuiteteve të Greqisë, ka shumë pak shenja që kjo të përhapet në vendet e tjerë të periferisë së Eurozonës. Bonot 10-vjeçare spanjolle, për shembull, vazhdojnë të shiten me norma interesi nën ato të Thesarit të SHBA. Pyetja është se sa do të zgjasë kjo qetësi relative?
Pranohet përgjithësisht se qeveria e re e Greqisë do të ketë shumë pak zgjedhje, përveçse t’i përmbahet programit të reformave strukturore të paraardhëses së saj, ndoshta në këmbim të një relaksimi të lehtë të masave të shtrëngimit fiskal. Megjithëkëtë, dimensionet politikë, socialë dhe ekonomikë të fitores së Syrizas janë shumë domethënës për t’u injoruar. Në të vërtetë, është e pamundur të përjashtosh një dalje të Greqisë nga Euro, aq më pak kontrollin e kapitaleve që praktikisht e bëjnë një euro brenda Greqisë, të ketë më pak vlerë gjetkë.
Disa politikëbërës në eurozonë duket se janë besimplotë se dalja e Greqisë nga Euro, e fortë apo e butë, nuk do të përbëjë më rrezik për vendet e tjerë të periferisë. Mund të kenë të drejtë; por sërish, në vitin 2008, politikëbërësit në SHBA menduan se kolapsi i bankës së investimeve, Bear Sterns, i kishte përgatitur tregjet për falimentimin e një tjetre, Lehman Brothers. Sot, të gjithë e dimë se çfarë ndodhi.
Eshtë e vërtetë, janë bërë disa përparime sa u përket politikave dhe institucioneve që nga viti 2010, kur kriza greke nisi të shpaloset. Unioni i ri bankar, sado jo i përsosur, si dhe zotimi i Bankës Qendrore Europiane për të shpëtuar Euron duke bërë “gjithçka që do të nevojitet”, janë thelbësore për ruajtjen e unionit monetar. Një tjetër risi shumë e rëndësishme ka qenë krijimi i Mekanizmit Europian të Stabilitetit, i cili ashtu si Fondi Monetar Ndërkombëtar, ka kapacitetin për të realizuar shpëtime të mëdhenj financiarë, sigurisht të kushtëzuar.
E megjithatë, edhe me këto risi institucionale, risqet financiarë globalë që shkakton paqëndrueshmëria e Greqisë mbeten të thellë. Nuk është e vështirë të imagjinosh udhëheqësit e rinj të Greqisë, që të nënvlerësojnë papajtueshmërinë e Gjermanisë me lehtësimin e borxhit, apo rinegociimin e paketave të reformave strukturore. Nuk është gjithashtu e vështirë të imagjinosh Eurokratët që i bëjnë keq llogaritë me dinamikat e politikës në Greqi.
Në cilindo skenar, pjesa më e madhe e barrës së përshtatjes do të bjerë mbi Greqinë. Cdo shtet që i ka “shtrirë këmbët më shumë se sa jorgani”, të cilit krejt papritur i duhet që të jetojë brenda mundësive të veta, ka përshtatje të mëdha për të bërë, qoftë edhe nëse i falen borxhet e kaluar. Dhe Greqia ishte epike sa i përket “shtrirjes së këmbëve përtej jorganit”. Në vitin 2010, në prag të krizës së saj të borxheve, defiçiti buxhetor parësor i qeverisë (sasia me të cilën shpenzimet qeveritare për mallra dhe shërbime i kalojnë të ardhurat, duke përjashtuar pagesat e interesave për borxhet e saj) ishte i barabartë me 10% të të ardhurave kombëtare. Tronditëse.
Pasi shpërtheu kriza dhe Greqia e humbi qasjen për hua të reja nga privatët, “trojka” (FMN, BQE dhe KE) ofroi financime afatgjatë të subvencionuar. Por edhe nëse borxhi i Greqisë do të ishte fshirë krejt, kalimi nga një defiçit parësor prej 10% të GDP, në një buxhet të balancuar kërkon një shtrëngim të madh të rripit – dhe pashmangshmërisht, recesion.
Gjermanët kanë të drejtë kur argumentojnë se ankesat për “masat e shtrëngimit” duhet që të orientohen për nga qeveritë e mëparshme greke. Teprimet e këtyre qeverive e rritën konsumin e grekëve shumë më lart se sa një nivel i përballueshëm; një rënie në tokë ishte e pashmangshme.
Megjithëkëtë, Europa duhet të jetë shumë më bujare për fshirjen një herë e mirë të borxhit dhe ç’është më urgjente, në reduktimin e fluksit të pagesave afatshkurtëra. E para është e nevojshme për të zvogëluar pasigurinë në afatgjatë; e dyta është thelbësore për të lehtësuar rritjen ekonomike në një të ardhme të afërt.
Le ta themi: Shtrëngesa e Greqisë sot nuk ka ardhur e gjitha për fajin e saj. (Të rinjtë në Greqi – të cilëve shpesh herë u duhet të “marrin” dhe ndonjë vit shtesë për t’u diplomuar për shkak të grevave të shpeshta të mësuesve – sigurisht që nuk janë shkaktarët).
Pikësëpari, vendimi i vendeve të Eurozonës për të pranuar Greqinë në monedhën e përbashkët në vitin 2002 ishte i papërgjegjshëm, dhe faji më i madh shkon tek mbrojtja e fortë që i bëri Franca. Atëherë, ishte e dukshme që Greqia nuk arriti të përmbushë një sërë kriteresh, për shkak të borxhit të saj si edhe një prapambetjeje relative ekonomike dhe politike.
Së dyti, pjesa më e madhe e financimit për borxhin e Greqisë erdhi nga banka gjermane dhe franceze, të cilat nxorrën fitime të mëdhenj duke ndërmjetësuar hua nga vendet e tyre dhe nga Azia. Ato i hodhën këto para në një shtet të brishtë, besueshmëria fiskale e të cilit në fund varej vetëm prej shpëtimit nga vendet e tjerë të Euros.
Së treti, partnerët e Greqisë në Eurozonë tundin një shkop të madh që zakonisht mungon, kur bëhen negociata për borxhet sovranë. Nëse Greqia nuk pranon kushtet që i janë vënë për të ruajtur anëtarësimin në monedhën e përbashkët, ajo rrezikon që të dëbohet fare nga Bashkimi Europian. Edhe pas dy paketash shpëtimi, është jorealiste të presësh që taksapaguesit grekë të fillojnë të kryejnë shlyerje të mëdha pagesash në një kohë të shkurtër – sidomos jo tani kur papunësia është 25% (dhe mbi 50% mes të rinjve).
Gjermania dhe europiano-veriorë të tjerë të rreptë kanë të drejtë të këmbëngulin që Greqia t’u përmbahet zotimeve të saj për reforma strukturore, me qëllim që konvergjenca ekonomike me pjesën tjetër të eurozonës të mund të ndodhë një ditë. Por ata duhet të bëjnë lëshime edhe më të mëdhenj sa i përket shlyerjes së borxheve, të cilët vazhdojnë të shkaktojnë një pasiguri të konsiderueshme për investitorët.
Nëse lëshimet për Greqinë krijojnë një precedent që shtetet e tjerë mund ta shfrytëzojnë, ashtu qoftë. Herët a vonë, edhe shtete të tjerë të periferisë do të kërkojnë ndihmë. Mund të shpresojmë që Greqia nuk do të detyrohet të dalë nga Eurozona, ndonëse zgjidhjet e përkohshme si për shembull vendosja e kontrolleve mbi kapitalet mund të jenë të domosdoshme për të shmangur një kolaps financiar. Eurozonës do i duhet të vazhdojë të përkulet, nëse nuk do që të thyhet.
Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate – What Is Plan B for Greece?
e.gj./www.bota.al
