Raporte të rezervuar, ikona, takime. Materiale ‘shtetërorë” që për dekada të tëra i janë mbajtur të fshehura publikut. Kur kanë dalë në dritën e diellit, rrëfejnë një shekull me drama, që nga Carët deri tek sallat e pushtetit të Stalinit
Ai quhej Vilamov Grigori Vilamov. I pari 007 i Rusisë moderne, me mustaqet tipike të funksionarëve të carit, dhe kërkonte informacione shumë të veçantë. Misioni i tij ishte të zbulonte se çfarë kishte prapa tradhëtive apo largimeve të papritur të careshës Elizaveta Aleksejevna, bashkëshortja e re dhe shumë bukur e perandorit Aleksandri I, ndërkohë që ky pushtonte plot triumfalizëm Parisin, apo kryesonte me pompozitet Kongresin e Vienës. Provat e mbledhura nga Grigori, në vite të tërë që kaloi i fshehur si sekretar personal i perandoreshës mëmë, kanë mbetur për pothuajse dyqind vite të fshehur në arkivat shtetërorë rusë, të ruajtur në mënyrë te rrepte në dosje plot pluhur me një diçiturë i mponuese: “Për të mos u hapur deri në përjetësi”. Tashmë me një lëvizje të shpejtë dhe të cilës nuk i është bërë çuditërisht shumë reklamë, dokumenta, raporte dhe dëshmi shumë të fshehta kanë dalë nga errësira e nëndheshme për të rrëfyer intrigat dhe misteret e oborrit, grindjet e brendshme të bolshevikëve, horroret e Stalinit dhe persekutimin e artistëve disidentë nën regjimin sovjetik. Shumë pak të reja. Njerëzit që janë ulur në fronin e pushtetit në Rusi gjatë dy shekujve të fundit sigurisht që kanë mundur të eleminojnë apo manipulojnë provat e historisë, sipas dëshirës së tyre. Por po të shohësh tabelat si ato të kontabilitetit me të cilat i prezantohej Stalinit numri i të internuarve anti sovjetikë, të lexosh marrjen në pyetje të poetit Brodski i detyruar të largohet në mërgim pas pesë vitesh të kaluar në gulagë, apo letrat në frëngjisht mes princave prapa komplotit të famshëm që çoi në vrasjen e Rasputinit, sigurisht që të japin një efekt të fuqishëm.
Por për shumë vizitorë mbretëresha e kuriozitetit është çështja e perandoreshës së bukur. Në një kënd të ndriçuar bukur bie në sy një kartolinë me një trëndafil të vizatuar nga vetë Elisabeta dhe që i dedikohet një oficeri të kavalerisë, një farë Aleksej Okhotnikov. Mbi një petal është një mbishkrim në gjermanisht, gjuha mëmë e perandoreshës: “Merre këtë kartë me vete dhe trëndafili do të jetë yti”. Në krah, një lloj proces-verbali ku perandoresha Maria Feodorovna, nëna e Aleksandrit I, merr në pyetje 007 e atyre kohëve, duke nxjerrë disa detaje që kanë mbetur të fshehtë të familjes perandorake.
Zbulojmë që perandori informohej në mënyrë të përditshme për veprimet e të shoqes. Që e dinte shumë mire që ndoshta fëmija i dytë ishte bijë e oficerit të kavalerisë. Që pas vdekjes së femijës kishte zbuluar ditarin e bashkëshortes, ku fliste për flirt-in dhe që kishte djegur gjithçka me dorën e tij me qëllim që bota të mos merrte vesh për dramën e tij familjare. Gjithçka përveç kartolinës me trëndafil, e cila u ruajt nga Grigori Villanmov dhe që përfundoi në arkivat shtetërorë përmes një xhiroje shumë të ndërlikuar nëpër oborret europianë.
Një tjetër skandal i epokës i përket carit serioz Aleksandri II, cari që sanksionoi fundin e skllavërisë. Të gjithë e dinin që 40 ditë pas vdekjes së të shoqes ai kishte bërë ceremoni me të dashurën Ekaterina Dolgorukova. Dëshmi të nxjerra rrëfejnë se si dama jetonte prej kohësh bashkë me katër fëmijë në një apartament të fshehtë të ndërtuar në brendësi të oborrit, me shumë kalime të fshehtë të rezervuar vetëm për carin.
Detaje romantikë nga filma me kostume që shndërrohen në grushta stomakut kur kalohet në vitet që ende peshojnë në kujtesën e rusëve. Që nga proces-verbalet e “punëtorëve dhe ushtarëve të Shën Petërsburgut”, 1917 zbulojmë për shembull se luftëtari i vërtetë i revolucionit ishte Lev Trocki, i cili, që nga lartësia e mbështetjes së madhe popullore shihte me mospërfillje, Leninin dhe aq më keq, Stalinin.
Në një copëz letër të zhubravitur e të vjetëruar lexohet testamenti i patriarkut Thikon, i persekutuar nga regjimi, pasi kishte guxuar ta sfidonte dhe i bindur që do të vritej nga momenti në moment. Goxha trazues urdhëri i nxjerrë nga Komiteti Qendror në dhjetor 1943, pas vrasjes së rivalit të Stalinit, Sergej Kirov: “Hetimi do të mbyllet brenda dhjetë ditësh. Proceset do të kryhen pa praninë në sallë të të dënuarve dhe dënimi kapital duhet të ekzekutohet menjëherë. Rekomandohet të mos shqyrtohet asnjë kërkesë për apelim”. Ishte fillimi i terrorit.
Dhe mes hetimeve për priftërinj të rrezikshëm, pikëpyetja e përhershme e pushkatimit të familjes së carit me 16 plumba, të gjithë të ndryshëm, të gjetur ne vendngjarje, apo kopertina e hetimit të famshëm të KGB mbi fatin e Hitlerit.
Eshtë aty edhe marrja në pyetje e poetit Josif Brodski, i dënuar me punë të detyruar për parazitizëm dhe më pas i këshilluar të largohet në mërgim për të shmangur më të keqen. Kemi kopjuar diçka nga proces verbali i mbajtur në 18 shkurt 1964 në një gjykatë të Leningradit nga gjykatësja Savelieva. “
Gjykatësja: “Me çfarë merreni?”
Brodski: “Jam poet, besoj…”
Gjykatësja: “Mos besoni asgjë, rrini ulur, shihni trupin gjykues dhe përgjigjuni si duhet. A keni një punë fikse”?
Brodski: “Eshtë një punë fikse. Shkruaj poezi. Më duket…”
Gjykatësja: “Nuk na intereson çfarë ju duket. Keni studiuar ndonëjherë për të bërë poetin?”
Brodski: “Nuk besoja se duhej një diplomë”.
Gjykatësja: “E si mund të bëhet pa të?”
Brodski: “Nuk e di, vjen nga Perëndia”.
Gjykatësja: “Lëre fare. Ke ndonjë deklaratë për trupin gjykues?”
Brodski: “Përse më keni arrestuar?”
Gjykatësja: “Kjo është pyetje dhe jo deklaratë. Largojeni!”
/Guardian/
