Martin Feldstein*
Pavarësisht një kthese pozitive kohët e fundit në disa prej vendeve anëtarë, ekonomia e eurozonës mbetet në bunacë, teksa rritja e përgjithshme e GDP për këtë vit, me shumë gjasa do të jetë diçka më shumë se 1%. Edhe rritja ekonomike e Gjermanisë është nën 2%, ndërkohë që GDP vazhdon të bjerë në Francë, Itali dhe Spanjë. Dhe ky ritëm shumë i ngadaltë i rritjes ekonomike, e ka mbajtur papunësinë në eurozonë në nivelet e dhimbshëm të 12 %-shit.
Rritja e vogël ekonomike dhe papunësia e lartë nuk janë problemet e vetëm që ka eurozona. Norma vjetore e inflacionit (vetëm 0.5%) është tani kaq pranë zeros, saqë edhe një tronditje e vogël do ta shtynte në territor negativ dhe do të nxiste një spirale zbritëse të çmimeve. Deflacioni do ta dobësonte kërkesën agregate, duke rritur vlerën reale (të përshtatur me inflacionin) të borxheve të familjeve dhe bizneseve, si dhe duke rritur normat reale të interesit. Nga ana e saj, një kërkesë më e vogël do të shkaktonte një përshpejtim të rrezikshëm të rënies së çmimeve.
Në ekonomi ka shumë pak ilaçe për të shëruar të gjithë të këqiat. Por një rënie e fortë në normën e këmbimit të euros – të themi 15% – do të zgjidhte shumë prej problemeve aktualë të eurozonës. Një euro më e dobët do të rriste kostot e importeve dhe çmimet potencialë të eksporteve, duke sjellë rritje të normës së inflacionit në eurozonë në përgjithësi. Zhvlerësimi do të rriste gjithashtu GDP-në mesatar të eurozonës, duke stimuluar eksportet dhe inkurajuar europianët që të zëvendësojnë produktet dhe shërbimet e prodhuar brenda BE-së, me ata të ardhur nga importi. Ndonëse konkurueshmëria brenda eurozonës nuk do të ndikohej, një euro më e dobët do të përmirësonte ndjeshëm bilancin e jashtëm me pjesën tjetër të botës, që zë pothuajse gjysmën e tregtisë së eurozonës.
Presidenti i Bankës Qendrore Europiane, Mario Draghi ka shprehur shqetësimin e tij, se forcimi i euros gjatë tre viteve të fundit ka shtuar riskun e deflacionit. Por, ishte deklarata e tij e famshme e korrikut 2012, se BQE do të “bënte çdo gjë që do të nevojitej” për të ruajtur euron, e cila ndonëse nga njëra anë pati sukses në reduktimin e normave të interesit në vendet e prekur nga kriza në periferinë e eurozonës, nga ana tjetër kontribuoi drejt fuqizimit të euros që po shohim sot.
Tani, as deklaratat e kohëve të fundit që ka bërë Draghi, as perspektiva e një programi të stilit amerikan për blerje asetesh në shkallë të gjerë (i njohur edhe si lehtësimi sasior), nuk ka sjellë dobësim të euros apo rikthim të normës së inflacionit tek 2%-shi. Kështu që, pikëpyetja e madhe sot është si të ulet vlera relative e Euros, duke ruajtur njëkohësisht perceptimin e stabilitetit, që Draghi ndihmoi të vendosej në vitin 2012.
Duke qenë se lehtësimi sasior është mbrojtur nga Banka Qendrore Europiane si një mënyrë për të dobësuar Euron, ia vlen që të ekzaminohet impakti i përdorimit të tij nga Federal Reserve (banka qendrore amerikane), mbi vlerën e dollarit dhe normën e inflacionit në SHBA.
Përgjigja e shkurtër është se ky instrument bëri shumë pak për t’i ndikuar të dy. Vlera reale e dollarit është sot në të njëjtin nivel si 2007, përpara fillimit të Recesionit të Madh. U rrit për një kohë të shkurtër gjatë kulmit të krizës në vitin 2008, teksa investitorët globalë u vunë në kërkim të aseteve të vlerësuar në dollarë, por gjatë vitit 2009 u rikthye në nivelet e mëparshëm. Më pas, vlera e dollarit mbeti relativisht e qëndrueshme për më shumë se tre vite lehtësim sasior – dhe në fakt u rrit gjatë vitit 2013, kur blerja e aseteve nga Federal Reserve arriti një nivel mbi 1 trilion dollarë.
Sigurisht, ka patur dhe faktorë të tjerë që kanë ndikuar mbi vlerën e dollarit gjatë kësaj periudhe. Megjithëkëtë, sjellja e normës së këmbimit të dollarit gjatë periudhës së lehtësimit sasior nuk ofron mbështetje për propozimin e përdorimit të blerjeve të aseteve në shkallë të gjerë nga Banka Qendrore Europiane, si një mënyrë për të sjellë zhvlerësim të Euros.
Po kështu, lehtësimi sasior nuk solli as rritje të inflacionit. Indeksi i Cmimeve të Konsumatorit u rrit me 1.6% në vitin 2010, kur nisi lehtësimi sasior, më pas u rrit disi më shpejt në 2011 dhe 2012, përpara se të rikthehej tek vetëm 1.5% në vitin 2013, kur ishte dhe kulmi i blerjes së aseteve.
Nëse Banka Qendrore Europiane dëshiron të ulë vlerën e Euros dhe të rrisë normën e inflacionit në eurozonë, atëherë e vetmja mënyrë e besueshme për ta bërë këtë do të ishte ndërhyrja e drejtpërdrejtë në tregun e monedhës – domethënë shitje e eurove, dhe blerje e një shporte me monedha të tjera. Ndërkohë që ndërhyrja e drejtpërdrejtë për të zhvlerësuar Euron do të shkaktonte probleme në pjesë të tjera të botës, politikëbërësit në SHBA dhe gjetkë duhet të pranojnë rëndësinë e një euroje më konkuruese për të ardhmen e ekonomisë europiane. (Project Syndicate)
Profesor i Ekonomisë në Universitetin e Harvardit dhe President Emeritur i Zyrës Kombëtare të Kërkimeve Ekonomikë. Nga 1982 deri në 1984 ishte kryetar i Këshillit të Këshilltarëve Ekonomikë të Presidentit Ronald Reagan
