Një ditë në vitin 399 p.e.s. filozofi Sokrat doli përpara një jurie prej 500 bashkatdhetarësh athiniotë, i akuzuar se “refuzonte të pranonte perënditë që njiheshin prej shtetit” dhe për “korruptim të të rinjve”. Nëse do të gjendej fajtor, dënimi mund të ishte me vdekje. Gjyqi u zhvillua në qendër të qytetit, gjykatësit qëndronin ulur në banga të drunjta, të rrethuar nga një turmë spektatorësh. Paditësve të Sokratit (tre qytetarë athiniotë), iu caktuan tre orë për të paraqitur çështjen e tyre, dhe pas kësaj filozofi do të kishte tre orë për t’u mbrojtur.
Sokrati ishte 70 vjeç dhe i njohur për shumë athiniotë. Pikëpamjet e tij antidemokratike kishin bërë që shumë në qytet të ishin kundër tij. Dy prej studentëve, Alcibiadi dhe Kritiasi, dy herë kishin përmbysur qeverinë demokratike të qytetit, duke vendosur një pushtet terrori, në të cilin mijëra qytetarëve u ish mohuar prona, dhe ose ishin përzënë nga qyteti, ose ishin ekzekutuar.
Pasi dëgjoi argumentat e Sokratit si dhe të paditësve të tij, jurisë iu kërkua të japë vendimin. Sipas ligjit të Athinës, gjykatësit nuk e sqaronin arsyen e vendimit të tyre. Secili prej tyre rregjistronte gjykimin e tij, duke vendosur një disk të vogël ose në një urnë, ku ishte shkruar “fajtor”, ose në një tjetër ku ishte shkruar “i pafajshëm”. Sokrati u shpall fajtor pas votimit, me 280 kundrejt 220 votave.
Më pas, gjykatësve iu kërkua që të vendosin dënimin. Paditësit argumentuan se duhej dënuar me vdekje. Sokratit iu dha mundësia të propozojë dënimin për veten e tij, dhe ai ndoshta do të kish shmangur vdekjen po të kish rekomanduar mërgimin. Në vend të kësaj, filozofi fillimisht bëri një rekomandim sarkastik që të shpërblehej për veprimet e tij. Kur e shtynë që të ofronte një rekomandim për një ndëshkim realist, ai propozoi që ta gjobisnin me një shumë modeste. E gjendur përballë dy varianteve, juria vendosi vdekjen për Sokratin.
Filozofi u dërgua në qeli, atje ku do të ekzekutohej dënimi. Ligji i Athinës parashikonte vdekje duke pirë një kupë me helm kukute. Sokrati do të ishte ekzekutues i vetvetes.
“ÇFARË TË BËJ?
Platoni ishte studenti më i famshëm i Sokratit. Ndonëse nuk ishte i pranishëm në vdekjen e mësuesit të tij, ai njihte ata që ndodheshin aty. Platoni e përshkruan skenën përmes zërit narrativ të personazhit të tij, Fedos.
“Pasi dëgjoi, Krito i bëri me shenjë skllavit që ndodhej aty pranë. Djali doli jashtë, dhe u kthye pas pak çastesh me njeriun që do të mbante helmin, që e kish sjellë të përzier në një kupë. Kur Sokrati e pa, i tha: “Tani, i nderuar zotëri, ti merr vesh nga këto gjëra.
Cfarë duhet të bëj?”
“Thjeshtë pije dhe fillo të vish vërdallë, deri kur këmbët të të rëndohen, më pas shtrihu. Do të veprojë shumë shpejt”. Dhe pasi tha këto, i dha kupën Sokratit.
Ky i fundit e mori krejt gëzueshëm, pa u dridhur aspak, pa asnjë lloj ndryshimi në ngjyrë apo shprehje. Thjeshtë i hodhi një vështrim të ftohtë dhe e pyeti: “Si thoni, a është e lejueshme të ngresh një shëndet për ndokënd me këtë pije? A mundem?”
Përgjigja erdhi menjëherë: “Ne lejojmë kohën e arsyeshme për ta pirë deri në fund”.
“E kuptoj”, tha ai. “Ne mundemi dhe duhet t’u lutemi perëndive që udhëtimi ynë mbi Tokë të vazhdojë i lumtur edhe përtej varrit. Kjo është lutja ime”. Pasi tha këto fjalë, ai piu në mënyrë stoike helmin, shumë i gatshëm dhe duke buzëqeshur. Deri në këtë moment, shumica prej nesh ishim në gjendje që të mbanim lotët, por kur e pamë të pinte helmin deri në pikën e fundit, nuk mund të përmbaheshim më.
Pa dashur, lotët më vërshuan lumë, kështu që mbulova fytyrën me duar dhe nisa të qaj – jo për të, por për fatkeqësinë time, duke qenë se ai burrë ishte miku im. Krito, përpara meje, u ngrit dhe doli jashtë kur pa që nuk mund t’i mbante më lotët.
Apollodri kish nisur të qante tashmë, dhe duke tharë lotët, duke qarë sërish dhe rënkuar, ai preku gjithkënd që ndodhej aty, përveç vetë Sokratit.
Ai tha: “Ju jeni të çuditshëm, miqtë e mi, çfarë keni kështu? Pikërisht për këtë qëllim unë i largova gratë, që të mos i lejoja të krijonin një skenë të tillë. Kam dëgjuar se një burrë duhet të vdesë në heshtje. Kështu që, ju lutem mbani qetësi dhe kontrolloni veten”. Këto fjalë na bënë me turp, dhe pushuam së qari.
Sokrati nisi të vijë vërdallë deri kur tha se këmbët po i rëndoheshin. Atëherë u shtri, siç e kishin udhëzuar. Personi që i kish dhënë helmin, një minutë më pas nisi ta ekzaminojë nga këmbët. Duke ia shtypur fort njërën këmbë, ai e pyeti nëse ndiente ndonjë gjë. Sokrati i tha se nuk ndiente asgjë.
Ai bëri të njëjtën gjë me pulpat e këmbëve dhe, duke ecur më lart, na tregoi se ai po bëhej i ftohtë dhe i ngrirë. Më pas, e preku edhe një herë dhe i tha se kur helmi të prekte zemrën, ai do të kish ikur nga kjo botë.
Ndërkohë që ndjesia e ngrirjes i mbërtheu belin, Sokrati zbuloi kokën (kish vendosur një rrobë) dhe tha fjalët e fundit: “Krito, i kemi një këndez borxh Asklepit. Mos harro”.
“Sigurisht”, tha Krito. “A do të thuash ndonjë gjë tjetër?”
Nuk pati asnjë përgjigje ndaj kësaj pyetjeje, por pas pak çastesh ai bëri një lëvizje të fundit, dhe shoqëruesi e zbuloi dhe i ekzaminoi sytë. Më pas, Krito, pasi pa që kish vdekur, i mbylli gojën dhe sytë.
Ky ishte fundi i mikut tonë, më i miri, më i mençuri dhe më i drejti burrë që çdonjëri prej nesh kish njohur ndonjëherë”.
Përkthimi: Bota.al
