Jürgen Habermas është sociolog dhe filozof gjerman, i traditës së teorisë kritike dhe pragmatizmit. Ai është bërë i njohur për teoritë e tij të racionalitetit të komunikimit dhe sferës publike. Sipas sondazheve globalë, Habermasi pranohet gjerësisht si një prej intelektualëve më të mëdhenj në botë.
Profesor Habermas, në moshën 85 vjeç, cila është domethënia e bashkëkohores? Cfarë ju lidh me bijtë dhe nipërit tuaj?
Doni të thoni bashkëkohorësia si pasion? Ka ende ngjarje politike që më emocionojnë. Ndërsa në disa drejtime, përjetoj “futjen” në histori të brezit tim, dhe është një ndjesi sikur të rrjepin të gjallë. Sa u përket bijve të mi, që tashmë ka kohë që janë të rritur, kam përshtypjen se perceptimin që ata kanë për botën politike dhe intelektuale nuk është në thelb i ndryshëm nga ai i prinërve të tyre. Por nipërit e mi, ata jetojnë tashmë në një botë krejt të ndryshme…
Cilat janë eksperiencat që kanë ndikuar më shumë në formimin tuaj?
Eksperiencat intelektuale mund t’u rikthehen me lehtësi njerëzve. Filozofi i parë që kam takuar ka qenë mësuesi dhe miku im i vjetër Karl-Otto Apel. Privilegji i jashtëzakonshëm i bashkëpunimit me Adornon më ka vënë në kontakt me një mendim që ka patur një fuqi iluminuese magjepsëse. Edhe me Wolfgang AbendrothIN dhe Hans-Georg GadamerIN ka qenë si një rikthim në universitet. Mbi të gjitha, kam patur gjithmonë fatin që të mbështetem tek bashkëpunëtorë brilantë që më kanë ndihmuar shumë. Por, kushdo që ka 60 vite i martuar dhe ka fëmijë, e di mirë se janë të tjera gjërat më të rëndësishme…
Në vitin 1961 ju shkruajtët “Ndryshimet në strukturën e opinionit publik”. Në ndërkohë, opinioni publik ka ndryshuar për shkak të mediave të reja. Koncepti juaj i opinionit publik demokratik, si mund të gjykohet në situatën aktuale?
Sot, edhe në Perëndim vërehet që, pa një opinion publik aktiv, procedurat dhe institucionet demokratike reduktohen në thjeshtë fasadë. Dhe opinionet publikë politikë funksionojnë mbi bazën e normativave solide. Mbi të gjitha, qarqet e komunikimit publik nuk mund të zbrazen nga cdo lloj përmbajtjeje thelbësore, as nuk mund të shkëputen prej proceseve vendim-marrës. Këta dy aspekte ilustrohen më së miri nga politikat e vëna në zbatim gjatë viteve të fundit në nivel europian, për t’i bërë ballë krizës.
Sa i përket demokracisë, interneti është fitim apo humbje?
As njëra dhe as tjetra. Unë e konsideroj futjen e komunikimit digjital si revolucionin e tretë më të madh mediatik, pas shpikjes së shkrimit dhe shtypit. Falë mediave të reja, një numër gjithnjë e më i madh njerëzish kanë një akses gjithnjë e më të lehtë, në informacione gjithnjë e më të shumëllojshëm, dhe të memorizuar gjithmonë e më gjatë në kohë. Me impulsin e fundit ka ndodhur dhe një mobilizim i shumë njerëzve, dhe shumë të tjerë, nga thjeshtë lexues janë shndërruar në autorë. Megjithatë, prej gjithë kësaj nuk buron automatikisht një opinion publik i mprehtë politikisht. Në shekullin XIX, me lindjen e gazetave dhe shtypit në masë, në shtetet e mëdhenj vëmendja e një numri gjithnjë në rritje njerëzish u drejtua njëkohësisht tek të njëjtat tema. Ndërsa interneti nuk prodhon të njëjtën lloj përqëndrimi të vëmendjes. Përkundrazi, ai shpërqëndron. Mjafton të mendoni për portalet që lindin spontanisht, për shembull koleksionistët shumë të specializuar të pullave, ekspertët e të drejtës europiane apo alkoolistë anonimë. Në detin e poteres digjitale, këta komunitete krijojnë arkipelagë të shpërndarë – ndoshta ekzistojnë me miliarda. Këtyre hapësirave të komunikimit të mbyllura në vetvete u mungon përfshirja, domethënë ajo forcë në gjendje të afrojë gjithçka që zotëron opinioni publik. Përqëndrimi kërkon aftësinë për të zgjedhur tema, kontribute dhe informacione dhe dijen për t’i komentuar, duke njohur kauzën. Aftësitë e gazetarisë së mirë, që janë ende të nevojshme, nuk duhet të humbasin në hapësirën e yjësisë digjitale.
A mund të themi se falë jush demokracia ka fituar në mbretërinë e ideve dhe që tani i mbetet të fitojë në realitet?
Eshtë një slogan i helmatisur. Në fakt jam përpjekur të analizoj vetëm një prej elementëve të leximit të demokracisë, dhe jo me një qasje utopike, por më shumë përmes një rindërtimi që bazohet në supozimet pragmatistë të zbatuar në heshtje nga qytetarët kur marrin pjesë në zgjedhje, i nënshtrohen një procesi në gjykatë, apo duan të ndërmarrin ndonjë iniciativë kundër boshllëqeve të sistemeve të sigurisë shoqërore. Nëse këto kushte – pra që vota e gjithësecilit ka vlerë të njëjtë, që gjykatat të japin vendime të paanshme, që qeveritë të zbatojnë politikat për të cilat janë zgjedhur – shkelen në mënyrë sistematike, atëherë praktikat që lidhen me to janë të dështuara. Ose dëmtohen prej cinizmit të funksionarëve dhe abstenimit të heshtur të qytetarëve apatikë.
Ndonjëherë kritikoheni se modelit tuaj të politikës së diskutimit, i kanalizuar drejt etikës së debatit, duke plazmuar proceset vendim-marrës sipas një procesi konjitiv të llojit shkencor, i shpëtojnë dimensionet thelbësorë të asaj që është vërtetë politike.
Në një shoqëri pluraliste kulturalisht dhe ideologjikisht, procesi demokratik është i vetmi që lejon marrjen e vendimeve që pranohen si legjitimë. Kjo gjë garanton në thelb dy aspekte: përfshirjen e të gjithë qytetarëve, dhe diskutimin, për shembull fushatat elektorale dhe debatet parlamentarë që duhet t’u paraprijnë gjithmonë vendimeve politikë të zgjedhësve apo ligjvënësve. Rezultati i zgjedhjeve politike diferencohet prej rezultateve të sondazheve demoskopikë pikërisht për shkak të këtij elementi pararendës të debatit politik. Nuk ka aspak të bëjë me nocionin e shkencës dhe ka shumë të bëjë me pritshmërinë për gjetjen e një zgjidhjeje mundësisht racionale për problemet politikë. Kjo pritshmëri për racionalitet sjell nevojën që propozimet të mbështeten publikisht nga informacione të besueshëm dhe motivime të mirë.
Një prej temave të mëdha që ju interesojnë ju është legjitimimi demokratik i unifikimit të Europës. Propozimi juaj për të bërë Këshillin e Ministrave organin e dytë legjislativ, në krah të Parlamentit të BE, si përfaqësi e shteteve anëtarë, është kundërshtuar me argumentin që projekti i bashkimit të Europës synon kapërcimin e bashkimeve të shteteve anëtarë, dhe jo ta çimentojë si një “parlament shtetesh”…
Ky kundërshtim në fakt nuk rrok situatën politike. Cështja është: Ansambleja e krerëve të qeverive, që sot në Europë ka një pozicion gjysmë-kushtetues, sa pushtet duhet t’i “lëshojë” Parlamentit Europian, me qëllim që defiçiti i demokracisë të mos shkaktojë abuzime me ligjet dhe të drejtat? Në perspektivën e një demokracie transnacionale, që nuk merr karakter shtetëror, një shtet demokratik federal si SHBA aktualisht është një model i gabuar. Në fakt do të mjaftonte një barazi tërësore juridike mes Parlamentit Europian dhe Këshillit si përfaqësues i shteteve anëtarë. Ndërkohë që për një konsensus të nevojshëm mes këtyre dy institucioneve ligjvënës nevojiten procedura të mëtejshme.
Ju e keni kritikuar separatizmin. Përse?
I ashtuquajturi parim i kombësisë, në vend që të sjellë paqe, vetëm sa ka ushqyer konflikte të rinj. Arsyeja është e qartë: nuk ekzistojnë popuj etnikisht homogjenë. Kur hiqet një kufi i ri, në rastin më të mirë arrihet përmbysja e raporteve ekzistues mes shumicave dhe pakicave. Hapi që bëri Genscheri me njohjen ndërkombëtare të Kroacisë si shtet sovran dhe shpërbërja e mëvonshme e ish Jugosllavisë ka provokuar konfliktet më të përgjakshëm në tokë europiane, që pas Luftës së Dytë Botërore. Ka qenë hija e fundit që shekulli nacionalist i XIX hodhi mbi shekullin XX. Dhe tani këto fantazma nacionaliste vërtiten në zemrën e BE, që nuk është në gjendje as të gjejë vullnetin politik për t’iu kundërvënë autoritarizmit politik të qeverisë Orban.
Ju keni kritikuar ashpër edhe politikën europiane të Angela Merkelit. Por shumë vende në borxhe duan të dalin prej programit të shpëtimit. Politika e kursimit e Merkelit është më e mirë nga sa e keni përshkruar ju?
Ka një rritje të mungesës së ekuilibrave strukturorë mes ekonomive në brendësi të eurozonës. Dhe në vendet në krizë nuk mund të vazhdohet me zbatimin e politikës së “zhvlerësimit të brendshëm”, në dëm të shtresave më të dobëta sociale, të brezave të rinj, të shërbimeve publikë dhe infrastrukturave. Përndryshe populizmat e të djathtës do të bëhen edhe më të fortë, konfliktet mes popullsive europiane edhe më të thellë dhe zemërimi kundër gjermanëve, do të vazhdojë të rritet. Angela Merkel ka detyrë t’u thotë të vërtetën zgjedhësve të saj. Gabimi i krijimit të një komuniteti monetar pa bërë hapat e nevojshëm në drejtim të një unioni politik u bë nga të gjithë shtetet e përfshirë. Por refuzojmë të japim së bashku llogari, për një rrëmujë që e shkaktuam të gjithë bashkë.
Ju jeni konsideruar gjithmonë një pasardhës i filozofëve të lashtë që i drejtoheshin “sheshit” për ushtrimin publik të arsyes. Tani konsideroheni një filozof “i vështirë” dhe kompleksiteti i librave tuaj i bën jo shumë të lehtë për shumë lexues.
Epo, lexuesit e kësaj interviste do ju japin të drejtë. Por nuk kam synuar asnjëherë t’i drejtohem një publiku të gjerë. Nuk dal as në televizion. Ambienti im i preferuar është universiteti. Dhe kur jap intervista apo shkruaj artikuj për gazetat, redaktorët duhet të marrin përgjegjësitë e dobësive të mia. Nuk më intereson numri i lexuesve, më intereson që disa mendime të mbërrijnë tek publiku.
