Të paktën 5 vende të tjera të eurozonës, përveç Greqisë, janë në prag të telasheve ekonomike. A mund të jetë njëri prej tyre, i pari që do të lërë monedhën e përbashkët?
Nga Daniel Altman “Foreign Policy”
Kush është Nexit? Cili do të jetë dominoja tjetër e eurozonës që do të bjerë? Me Greqinë, që po gëzon një dremitje të përkohshme të krizës së saj mesa duket të përhershme, ne mund të hedhim për një moment vëmendjen tek fqinjet e helenëve, që janë edhe kandidatët e tjerë për të patur telashe.
Ka disa prej tyre, dhe e ardhmja e euros duket larg nga të qënit e ndritshme.
Greqia u përball me disa probleme të rënda, kryesisht për shkak se ajo kurrë nuk ka qenë në eurozonë, sipas të gjitha parametrave që duhen. Qeveritë greke nuk mundën të balancojnë buxhetet, dhe cikli ekonomik helen ishte larg sinkronizimit, me ato që udhëhiqnin eurozonën nga pikëpamja e performancës.
Kur Gjermania u rrit, Greqia u tkurr, dhe anasjelltas. Përdorimi i së njejtës politikën monetare në të dyja vendet, nuk ka kurrëfarë kuptimi. Shkaku më i afërt i krizës greke, ishte paaftësia e saj për të shërbyer në kohë interesat e borxhit të saj.
Në mesin e një depresioni të thellë, taksat dhe të ardhurat e tjera të qeverisë, pësuan një rënie të ndjeshme, përfundimisht me 15 përqind ndërmjet viteve 2007 dhe 2014. Pa mundësinë e kontrollit të monedhës, qeveria s’mund të shtypë para, për të stimuluar ekonominë dhe zhvlerësuar borxhet e saj.
Ajo duhej të zgjidhte midis shlyerjes së huadhënësve të saj, dhe duke bërë çdo gjë tjetër:paguar pensionet, ofrimin e shërbimeve publike, mbrojtjen e qytetarëve të saj, etj. Cilat janë pra vendet e tjera në eurozonë, që së shpejti mund të përballen me këtë zgjedhje?
Po t’i referohemi agjensive të vlerësimit të riskut, e para në listë është Portugalia, bonot qeveritare të së cilës janë cilësuar si mbeturina nga “Standard & Poor”; e pasuar nga Italia, e cila ka marrë vlerësimin më të ulët për investimet e keqija BBB-.
Qeveria e çdo vendi, po mban një borxh më të madh sesa PBB-ja, një femomen të cilin FMN-ja nuk pret të ndryshojë gjatë 5 viteve të ardhshme. Spanja, borxhi i së cilës në raport me PBB-në është nën 70 përqind, por që mund të rritet në vitet e ardhshme, është vlerësuar me notën BBB.
Jo shumë larg humnerës ndodhet Irlanda, borxhi i së cilës që përbën 86 përqind të PBB-së, mendohet të bjerë me shpejtësi, tanimë që ka rifilluar rritja ekonomike, dhe Franca, me një borxh 89 përqind të PBB-së, ku norma e rritjes mund të kapë 2 përqindëshin gjatë viteve të ardhshme.
Të dyja kanë marrë nota të arsyeshme nga “Standard & Poor” – AA për Francën dhe A + për Irlandën, me AAA si norma më e lartë e të qënit më të sigurtë nga të gjithë. Por është e rëndësishme, që këto vlerësime të merren me disa rezerva. Zaten, ishte “Standard & Poor”, ajo që e vlerësoi borxhin e Greqisë me notën A- deri në dhjetor të vitit 2009, kur nga pikëpamja fiskale, vendi ishte me shpatulla pas murit.
Kryesisht për shkak të ketij vlerësimi, Greqia nuk pati asnjë vështirësi për huamarrje me norma interesi të arsyeshme, po në nëntor të atij viti, ashtu siç mundet Portugalia sot. Megjithatë, në fund të vitit 2009, të gjitha vendet e mësipërme përveç Francës u etiketuan me akronimin përçmues:PIIGS (derrat).
Rreziqet kryesore për këto vende, janë rënia e të ardhurave qeveritare (kryesisht pasojë e rritjes zhgënjyese ekonomike), dhe shtimi i detyrimeve të tjera fiskale. Ose dikush mund të imponojë një vendim si ai me të cilin u përball Greqia:për të paguar ose jo.
Të ardhurat e qeverisë në Francë dhe Itali, kanë patur një prirje rritëse, që nga futja e euros në vitin 1999, me pak luhatje gjatë rrugës. Përkundrazi, të ardhurat në Irlandë dhe Spanjë, pësuan rënie dramatike vetëm pak para krizës financiare globale, duke sugjeruar se qeveritë e tyre u mbështetën më shumë në burime të paqëndrueshme, siç ishin taksat mbi të ardhurat e korporatave. (Për shkak se kompanitë paguajnë taksa, vetëm kur janë fitimprurëse – në krahasim me familjet, që paguajnë vetëm kur kanë të ardhurave – te ardhurat nga tatimet mbi të ardhura e korporatave, kanë prirje të jetë shumë më të lidhura me ulje dhe ngritjen e ciklit ekonomik).
Portugalia gjendet diku në mes:Sigurisht, mbledhja e të ardhurave është një gjë; se çfarë qeveria zgjedh të bëjë me to, është diçka tjetër. Gjatë këtyre viteve marramendëse të të ardhurave të larta nga viti 2005 deri në 2007-ën, Irlanda shleu gati 30 përqind të borxhit të saj, por Spanja i reduktoi detyrimet e saj me vetëm rreth 13 përqind.
Megjithatë, Portugalia mori “medaljen e bronzit” për politikën më të shthurur fiskale, me ngarkesën e saj të borxhit, në rritje të fortë çdo vit – pavarësisht nga një ekonomi në rritje, si dhe rritjes së të ardhurave tatimore – për një rritje të përgjithshme prej 36 përqind.
Nëse ndonjë nga këto ngjarje reflekton prirjet afatgjata, atëherë Portugalia është një ndër ato që duhet shqyrtuar. Një tjetër rrezik për këto vende, është mundësia që ciklet e tyre ekonomike, të mos jenë në sinkron me pjesën tjetër të eurozonës, apo të lidhura me Gjermaninë.
Për shembull, PIIGS dhe Franca mbështeten më shumë tek turizmi, sesa Gjermania;për pasojë, tendencat në eksportet e tyre, mund të varen nga kërkesa e familjeve të pasura në Kinë, Japoni, Korenë e Jugut dhe Shtetet e Bashkuara, sesa nga aktiviteti industrial në eurozonë.
Nëse vendet në rrezik dalin jashtë prirjes se vendeve te tjera, atëherë Banka Qëndrore Evropiane do të rrisë normat e interesit, kur ato të jenë gati në recesion, apo ule normën kur ato të perjetojnë një rritje të shpejtë ekonomike. Në këtë situatë, politika monetare do të shkaktojë efektin e kundërtën e asaj që synonte:do të shërbejë, vetëm për të përforcuar suksesin ao dështimin e këtyre vendeve.
Siç tregohet nga të dhënat zyrtare, normat e rritjes ekonomike në këto pesë vende ishin më të ngjashme me Gjermaninë, gjatë viteve më të këqija të krizës globale financiare. Pastaj, në vitet e fundit, të pesta pësuan një rënie duke mos ndjekur dot hapin e Gjermaninë.
Teksa Gjermania e rimorri veten shpejt, qasja e BQE për një qëndrim më konservator ndaj inflacionit, bëri që vendet e tjera të mbeten pa mbështetjen të nevojshme monetare, për të shmangur recesionin.
Dhe më së fundi, rritja irlandeze e ka tejkaluar atë gjermane me më shumë se 2 pikë përqindje. Dublini ndoshta mund të kenë nevojë për norma të larta interesi për të shmangur tejnxehjen e situatës, por BQE-ja nuk ka gjasa që ta rrisë ate në një kohë të afërt.
Kur recesioni tjetër të godasë eurozonën, vendet me rritje të ngadaltë, do të ndodhen sërish të kërcënuara. Dhe nuk ka asnjë arsye për të besuar, se disa prej tyre do të jenë vetiu më te afta për të dalë nga vorbulla.
Italia, Portugalia dhe Spanja kanë breza të shumtë “baby boom”, që janë një ose dy dekada larg daljes në pension, Ndërsa Franca ka profil më të qëndrueshëm të popullsisë, dhe Irlanda ka një moshë mesatare më të re.
Për tre vendet e para, shpenzimet e pensioneve dhe kujdesit shëndetësor do të mbetën të mëdha, për të paktën dy ciklet e ardhshme ekonomike.
Këto kosto parathonë zgjedhje të vështira, si ajo që shkaktoi gjunjëzimin e Greqisë. Qeveria e saj u katandis mes dy botëve, duke ndërmarrë shkurtime të mëdha të shumë vendeve të punës, përfitimeve, dhe shërbimet që ajo zgjodhi për të financuar, në vend të shlyerjen e borxheve të saj.
Duke pasur parasysh koston tronditëse, që tashmë ka paguar Greqia për të qëndruar në euro, vendi i ardhshëm që do të ngulfatet nga kriza, mund të zgjedhë një opsion të tretë: të largohet sa më shpejt nga eurozona.
