“Gjithçka që nuk është ende televizion, po bëhet televizion.” Kjo frazë e gazetarit amerikan Derek Thompson përmbledh një nga transformimet më të mëdha të epokës digjitale: mënyrën se si çdo formë komunikimi, nga rrjetet sociale te podcastet e deri te platformat e inteligjencës artificiale, po e kopjon gjithnjë e më shumë logjikën e televizionit.
Spektakël. Ritëm i shpejtë. Konsum pasiv. Dominimi i videos ndaj fjalës. Kultura po kthehet sërish në shfaqje, dhe ekrani është skena e re universale.
Nga rrjetet sociale te televizionet personale
Kur Meta pranoi se vetëm 7% e kohës në Instagram kalon duke parë përmbajtje nga miqtë, ndërsa 93% shkon në video të panjohurish të zgjedhura nga algoritmi, u bë e qartë: Instagrami nuk është më një “rrjet social”. Është një transmetim i personalizuar, një kanal televiziv global i përshtatur për secilin prej nesh.
TikTok, YouTube, Facebook… të gjitha janë kthyer në të njëjtën gjë: një ekran që rrëshqet pa fund, orë të tëra duke parë njerëz që nuk i njohim, në një rrjedhë të pafundme videosh. Rrjetet sociale lindën për të na lidhur, por sot shërbejnë për të mbushur heshtjen. Dhe nuk janë më komunikim. Ato janë anestezi dopaminergjike, një përkëdhelje e pandërprerë për sistemin tonë nervor që na mban zgjuar, por jo të vetëdijshëm.
Edhe inteligjenca artificiale do të bëhet televizion
As inteligjenca artificiale nuk i shpëton këtij “gravitacioni” të spektaklit. Meta ka lançuar Vibes, OpenAI ka prezantuar Sora: rrjedha të pafundme videosh të krijuara nga makinat, mini-filma pa autor, skena absurde që ekzistojnë vetëm për të mbushur hapësirën dhe kohën. Nuk është më njeriu që krijon. Është makina që argëton.
Televizioni si “tërheqës” i të gjithë mediave
Derek Thompson përdor një term matematik: tërheqës (attractor). Është pika drejt së cilës çdo sistem tenton të përfundojë, si një rruazë që rrotullohet në një tas derisa bie në qendër.
Në këtë kuptim, televizioni është tërheqësi i të gjithë mediave: çdo gjë përfundon në formatin dhe logjikën e tij. Raymond Williams e quajti këtë fenomen “rrjedhë” (flow): një vazhdimësi pa fillim e pa fund, ku përmbajtja rrotullohet pafundësisht, pa ndalesë dhe pa reflektim. Kur kultura humbet aftësinë për t’u ndalur, mbetet vetëm rrjedha. Dhe feed-i i rrjeteve sociale është lumi i ri i shenjtë i kësaj kohe.
Por ka një problem thelbësor: rrjedha nuk ndërton, ajo konsumon.
Kush ushqehet me kë?
Fjala feed në anglisht do të thotë ushqim. To feed — të ushqesh. Por pyetja që duhet bërë është: A jemi ne që ushqehemi me feed-in, apo është feed-i që ushqehet me ne? Me kohën tonë, me të dhënat tona, me vëmendjen tonë. Sociologu Robert Putnam e paralajmëroi këtë që në vitet ’90: nga 1965 deri në 1995, amerikanët fituan gjashtë orë më shumë kohë të lirë në javë. Dhe çfarë bënë me to? Ia dhanë televizionit.
Mund t’i kishin përdorur për të mësuar, për të dashur, për të krijuar, për të ndarë. Por i përdorën për të parë. Dhe sot historia po përsëritet.
Vetmia interaktive
Kemi më shumë lidhje se kurrë më parë, por jemi më të vetmuar se asnjëherë. Më shumë mundësi për të komunikuar, por më pak aftësi për të dëgjuar. Më shumë mjete për të krijuar, por më pak dëshirë për të menduar. Është vetmia interaktive: jemi të lidhur me të gjithë, por të sinkronizuar me askënd. Dhe televizioni, ai i vjetri apo ky i riu, po e amplifikon gjithçka.
Logjika e tij është e thjeshtë: Mos shpjego, emociono. Mos argumento, befaso. Mos mendo, reago.
Dhe kur gjithçka bëhet televizion, gjithçka bëhet spektakël. Politika bëhet teatër, shkenca bëhet tregim dhe informacioni bëhet performancë. Sa më shumë që përshtatemi me këtë logjikë, aq më shumë humbasim diçka të pazëshme: jo vetëm inteligjencën, por brendësinë. Aftësinë për të ndier nga brenda, jo nga jashtë, për të qëndruar të palëvizshëm. Për t’u mërzitur. Në një botë ku gjithçka bëhet televizion, revolucioni i vërtetë është hapësira bosh, heshtja, ngadalësimi.
Nuk do të fitojë ai që prodhon më shumë video, por ai që arrin ende të krijojë qetësi brenda zhurmës. Jo ai që mban shikimin ngjitur pas ekranit, por ai që di ta kthejë atë brenda vetes.
Bota nuk po bëhet më e paditur. Po bëhet televizive. Dhe në një botë televizive, ai që arrin ende të mendojë, ndoshta bëhet i padukshëm për algoritmin, por i domosdoshëm për realitetin. / bota.al
