Romakët kishin një shprehje, “navigare necesse est”: Eshtë e domosdoshme të lundrosh. Pikërisht mbi një varkë, mundesh që të mësosh më intensivisht në lidhje me talentet individualë, shoqërinë, shtetndërtimin, kulturën e madje – në varësi të forcës së erës – edhe fenë
JOCHEN BITTNER*
Këtë vit i kalova pushimet verore në një vend që nuk kishte lidhje me pjesën tjetër të botës, as histori, as kulturë. Një vend ku njerëzit janë të detyruar të tregojnë se në çfarë lloj qeverie jetojnë. Na takonte ne, një dyzinë të huajsh që formonim ekuipazhin e një anije prej druri, 18 metra të gjatë në detin Balltik, që të vendosnim për gjithçka.
Romakët kishin një shprehje, “navigare necesse est”: Eshtë e domosdoshme të lundrosh. Pikërisht mbi një varkë, mundesh që të mësosh më intensivisht në lidhje me talentet individualë, shoqërinë, shtetndërtimin, kulturën e madje – në varësi të forcës së erës – edhe fenë.
Mësimet fillojnë që në skelë. Të hipësh në një anije me të huaj, do të thotë të lësh në tokë jetën tënde të mëparshme. Pjesa tjetër e pasagjerëve nuk do t’ia dijë për arsimin, profesionin apo pozicionin tënd shoqëror. Do të duhet t’i “bësh” nga fillimi të gjitha këto, përpara se të bjerë nata.
Momenti i nisjes do u tregojë bashkëudhëtarëve shumë gjëra për personalitetin tënd – cilësi për të cilat je krenar, dhe gjëra që ke arritur të fshehësh. Vendosja e litarëve në një anije me dy direkë, sidomos në mot të keq, është një test gjithëpërfshirës i aftësive të tua teknike, sociale dhe psikologjike.
A po pret që pjesët më të rrezikshme t’i bëjnë të tjerët, apo t’i hidhesh menjëherë, kudo ku nevojitesh? A je në gjendje të vlerësosh lidershipin e të tjerëve, ashtu sikurse dhe të falësh gabimet e tyre? A mundesh t’i mbash nervat, kur një bashkëudhëtar lëshon litarin e gabuar? Dhe mbi të gjitha, cila ka më shumë rëndësi për ty: efiçenca, apo legjitimiteti i autoritetit?
Kapiteni ynë ishte një njeri i komandave të shpejta, por me një aftësi edhe më të shpejtë të të kuptuarit të natyrës njerëzore. Ai, një gjerman, kishte kaluar një vit e gjysmë në një burg britanik për transportim imigrantësh të paligjshëm, ndonëse këmbëngulte se njerëzit që kishte ndihmuar të kalonin Kanalin Anglez i kishin patur dokumentat të rregullta. E vërtetë apo jo, as më bëhej vonë fare. Ai ishte një kapiten i mrekullueshëm, sepse mishëronte një parim universal të qeverisjes së mirë: Cdo komunitet ka nevojë për një udhëheqës të fortë, por një udhëheqës mbetet i fortë vetëm nëse merr pjesën më të mirë të mençurisë së atyre njerëzve që udhëheq.
Mos u besoni njerëzve që thonë se lundrimi, sidomos në ujëra të trazuar, nuk lë vend për demokraci. E vërteta është se asnjë kapiten nuk mundet të injorojë talentet e ekuipazhit të tij, përvojat dhe dëshirat e tyre, gjithmonë nëse nuk dëshiron të rrezikojë katastrofën.
Por është një ekuilibër i brishtë. Edhe për një lundërtar të emancipuar, ka gjëra që nuk duhet t’i vësh në dyshim. Vlera e traditës dhe institucionit bëhet gjithnjë e më e qartë për ty, sapo i afrohesh një porti.
Merrni për shembull ato nyjat shumë të sofistikuara që mbajnë të sigurtë varkën. Cili ishte gjeniu që i shpiku? Apo tradita e “pijes së ankorimit”, një zakon i gëzueshëm dhe i rëndësishëm për të ndarë kohën e përqëndrimit nga koha e argëtimit, shlodhjes.
Më tej janë rregullat e diplomacisë së portit: Për shembull, ec vetëm në kuvertën e sipërme, në pjesën e përparme dhe jo në pjesën e pasme të një anije që është ankoruar në krah të anijes tënde. A do të respektosh privatësinë e fqinjëve, në të njëjtën mënyrë që pret ta respektojnë ata? (A ju kujton gjë kjo?)
Në një mënyrë të çuditshme, ankorimi të bën të reflektosh se çfarë do të thotë të formosh një komb. Eshtë argëtuese të bëhesh bashkë me ekuipazhe të tjerë, në anije të tjera apo në bare gjatë natës – por, duhet të jesh aty për të mbrojtur ekuipazhin tënd, atë natë apo të nesërmen.
Lundrimi të mëson gjithashtu të shohësh qiellin herët në mëngjes dhe të vësh pikëpyetje mbi ambicien tënde. Duke marrë parasysh erën, a është realiste të mbërrish në destinacionin që ke zgjedhur, apo duhet të ndryshoh planet? Optimizmi i tepruar do të vërë të gjithë ekuipazhin në rrezik. Pesimizmi i tepruar do të ta çojë ditën dëm. Në perëndim mund të mos kesh mbërritur në portin e dëshiruar.
Nëse ndodh, shfrytëzo shansin të ankorohesh në një vend të paplanifikuar. Të ofron një tjetër mësim: Prit të papriturën. PIkërisht në këta momente të papritur zbulon një tjetër cilësi të “kombit” tënd të sapogjetur: pasuritë e tij kulturore. Gatimi vetëm me mjetet që ke në anije, do të bëjë që gjithësecili, në nevoja të gërmojë brenda vetvetes, të kaluarës dhe trashëgimisë së tyre, për të gjetur zgjidhje. Kush e dinte që mundeshe të gatuajenjë vezë në atë mënyrë? Dhe pas darkës, një pjesë e ekuipazhit mund të tërhiqet për të luajtur apo kënduar; të tjerë do të nisin një debat. Sido që të jetë, nuk do të kalojë shumë kohë përpara se një këngë, një lojë apo një aktivitet të shndërrohet në të preferuarin e të gjithë ekuipazhit. Prej shumë kulturave, shfaqet një e re, sintetike.
Ndoshta nga mesi i ditës, do të vijë momenti kur toka të humbet nga sytë. Ky nuk është momenti për të humbur besimin tek vetja, apo tek forcat më të mëdha. Të mos dish ku je, nuk do të thotë që ke humbur. Thjeshtë prano se ka gjëra në botë që as nuk i ndryshon, as nuk i influencon dot – por gjithësesi, mund t’i përballosh.
Të jesh në mëshirën e elementëve – ndryshime të papritur të motit, apo të rrymave – do të detyrojë ndoshta edhe një ateist të paepur që të ndryshojë mendim. Ajo që ndien në këto momente ndoshta përmblidhet më mirë në një varg të Gorch Fock, një prej poetëve më të mëdhenj gjermanë të detit: “Zoti zotëron dallgët dhe erërat / Ti zotëron velat dhe timonin për të fituar bregun”.
Sigurisht, në fund ne e fituam bregun, dhe bashkë me të të gjithë mallkimet e komoditetit, si Interneti, uji i ngrohtë dhe krevati i rehatshëm. Si ka mundësi që, sapo zbrita, ndieva mall për “shtëpinë”? /NYT/
JOCHEN BITTNER është Redaktor i Politikës në të përjavshmen gjermane, Die Zeit
PERSHTATUR NE SHQIP NGA BOTA.AL
