Nga Mustafa Akyol
Idetë e Murxhitëve, janë me shumë vlerë për ringjalljen, që u nevojitet sot të gjithë myslimanëve, tani që bota myslimane po vëren një ngjashmëri shqetësuese me veten e vet dikur. Sërish, sunitët dhe shiitët po luftojnë njeri-tjetrin. Radikalët neo-karixhitë po derdhin gjak, ndërsa puritanët që i japin vetes të drejtë, pretendojnë se kryejnë punën e Zotit në Tokë, për të ndëshkuar mëkatarët dhe heretikët. Me fjalë të tjera është një kohë e përkryer, për muslimanët për të shtyrë mosmarrëveshjet e tyre fetare deri në jetën e përtejme. Ato le të zgjidhen nga Perëndia, dhe ndërkohë muslimanët mund të jetojnë dhe të lënë të tjerët të jetojnë
Gjatë dekadës së fundit, titujt mediatikë mbi Lindjen e Mesme i kanë riparaqitur perëndimorët me termat e shekujve të kaluar. “Herezi”, “blasfemi”, “braktisje”, janë disa nga akuzat që ngrihen ndaj grupit radikal Salafist, i njohur si Shteti Islamik, kur ISIS ekzekuton armiqtë e tij, ndonjëherë duke i kryqëzuar apo duke i djegur të gjallë.
Disa qeveri myslimane, përfshirë aleatët e Shteteve të Bashkuara, përdorin ndëshkime të rënda për vepra të ngjashme. Blogeri liberal Raif Badavi u rrah publikisht me kamxhik në Arabinë Saudite muajin e kaluar, pas akuzave se kishte kryer herezi, duke kritikuar praktikat shtypëse të klerit fetar saudit.
Ndonëse ka dallime kontekstuale për këto praktika, sikurse janë edhe sanksionet për fyerjet fetare në Iran, Sudan, Afganistan, ato të gjitha ndajnë së bashku një synim themelor: ndëshkimin e njerëzve në emër të Perëndisë. Një sondazh i vitit 2013 nga qendra “Pew Research” tregoi se ndërsa jo të gjithë prej 1.6 miliardë myslimanëve në botë e miratojnë këtë nocion, një pjesë e konsiderueshme e tyre e aprovojnë.
Për shembull, shumica e njerëzve në Egjipt dhe Pakistan e mbështesin dënimin me vdekje për myslimanët që guxojnë të braktisin fenë e tyre. Duke e parë këtë fenomen, disa perëndimorë kanë arritur në përfundimin se Islami është në thelb më i ashpër, sesa besimi që e ka përcaktuar qytetërimin e tyre: krishtërimi.
Por ata harrojnë se Krishtërimi e ka jo më pak të dhunshme historinë e vet, përsa i përket ndëshkimit të njerëzve në emër të Perëndisë. Për shekuj me radhë, kisha ka djegur në turrën e druve njerëzit që mendonte se ishin heretikë ose i torturonte ata, për t’ua pastruar shpirtrat.
Dallimi kryesor me Islamin është se Krishtërimi gradualisht e braktisi epokën e persekutimit fetar, duke futur në teologjinë e tij argumentat e tolerancës, arsyes dhe lirisë. Përse nuk mund ta bëjnë myslimanët të njëjtën gjë? Kjo çështje po diskutohej prej shumë kohësh dhe dikush madje kuturisi të jepte një farë përgjigje, duke duke bërë thirrje që Islami të vetëreformohet, një proces që do të duhet të udhëhiqet nga një Martin Luter mysliman.
Kjo aspiratë megjithatë e interpreton keq edhe Krishtërimin, edhe Islamin. Ndryshe nga bota katolike para Luterit, bota muslimane sot nuk ka një autoritet qëndror, kundër të cilit një reformë si protestanizmi mund të marrë jetë. Dhe pavarësisht kontributeve të tjera të Luterit, reforma e tij qëndrore vështirë se çoi drejt një epokë më tolerante. Pëkundrazi në vend të saj, ajo shkaktoi më shumë se një shekull luftërash dhe persekutimesh mes vetë të krishterëve.
Në fakt, njeriu që i solli liberalizmin Krishtërimit Perëndimor erdhi një shekull e gjysmë pas Luterit. Ishte filozofi anglez Xhon Lok. Iluminizmi kishte shumë mendimtarë, por Loku, një i krishterë, ishte një rast i rrallë në mesin e tyre, që mbrojtën lirinë kundër intolerancës fetare, jo duke sulmuar fenë sikurse veproi Volteri dhe shumë të tjerë në Francë, por duke e riinterpretuar atë.
Loku e bazoi kauzën e tij, për liri politike dhe fetare, si në arsyen, ashtu edhe Bibël. Nëse mendimi islam duhet sot të liberalizohet, ai duhet të frymëzohet nga idealet locke-ane. Kjo nuk do të thotë se duhet importuar çdo nocion kulturor perëndimor, për një traditë locke-ane që ka ekzistuar gjatë në Islam, e varrosur në fund të shekullit VII-të, në një shkollë teologësh thuajse të harruar nga masa më e madhe e njerëzve, e njohur si Murxhitët. Ata ekzistuan në kohën e një konflikti, kur proto-sunitët dhe proto-shiitët po luftonin mbi atë se cilët ishin trashëgimtarët e ligjshëm të Profetit Muhamed. Dhe një grup fanatik i quajtur Karixhitët, ose “disidentët”, u bënë thirrje të gjithë myslimanëve të ndëshkonin me vdekje ata që braktisnin fenë e tyre.
Për t’iu kundërvënë këtij zelli të tepruar, Murxhitët që ishin më të qytetëruar, paraqitën një argument thjesht të shkëlqyer: asnjë mysliman nuk kishte të drejtë të gjykonte të tjerët në çështjet e besimit dhe se vetëm Perëndia e kishte këtë autoritet përfundimtar. Kështu, arsyetonin ata, të gjitha mosmarrëveshjet doktrinore, duhet të shtyhen për në jetën e përtejme, dhe atje do të zgjidhen nga vetë Perëndia. (Vetë Kurani e mbështet këtë pikëpamje: “Sikur të donte Perëndia, Ai do t’u kishte bërë ju një komunitet të vetëm”; “Çdo njëri prej jush do të kthehet te Perëndia, dhe ai do t’ju informojë në lidhje me gjërat, tek të cilat ju dalloni”). Kjo është arsyeja se përse ata quheshin “Murjites”, që do të thotë, “ata që i shtyjnë gjërat për më vonë”.
Duke shkruar një mijë vjet më vonë, në mes të konfliktit të pasionuar brenda krishtërimit, Loku e përdori të njëjtin argument për shtyrjen e debateve të tilla. Në librin “Një letër mbi tolerencën”, ai argumentoi se nuk ka “gjyqtar mbi Tokë”, për të gjykuar kishat e ndryshme mbi “të vërtetën e doktrinave dhe pastërtinë e adhurimit të tyre”, duke shtuar se “vendimi mbi këtë çështje, i takon vetëm Gjykatësit suprem të të gjithë njerëzve, të cilit i përket edhe e drejta e ndëshkimit të atyre që kanë gabuar”.
Loku gjithashtu besonte se besimi ishte “bindja e brendshme e mendjes”, dhe nuk do të mund të detyrohet nga “forcat e jashtme”. Mbi këtë parim mbështeteshin ndërkaq edhe Murxhitët: Për ata, besimi ishte një Marifa, një njohuri e brendshme e zemrës, jo për t’u matur me manifestimet e jashtme, dhe përtej gjykimit të çdo polike fetare.
Ky grup besimtarësh, u zhduk si një sekt i pavarur që pas shekullit të parë të Islamit, duke u margjinalizuar nga despotët e njëpasnjëshëm, të cilët mbështetën pikëpamje më të ngurta. Por ata gjithësesi ndikuan në krijimin e shkollës teologjike të Maturidiut dhe të jurisprudencës Hanefite, matricat më racionale dhe të lehta të islamit sunit, të cilat mbetën popullore në mesin e turqve dhe aziatiko-qëndrorëve.
Idetë e Murxhitëve, janë me shumë vlerë për ringjalljen, që u nevojitet sot të gjithë myslimanëve, tani që bota myslimane po vëren një ngjashmëri shqetësuese me veten e vet dikur. Sërish, sunitët dhe shiitët po luftojnë njeri-tjetrin. Radikalët neo-karixhitë po derdhin gjak, ndërsa puritanët që i japin vetes të drejtë, pretendojnë se kryejnë punën e Zotit në Tokë, për të ndëshkuar mëkatarët dhe heretikët. Me fjalë të tjera është një kohë e përkryer, për muslimanët për të shtyrë mosmarrëveshjet e tyre fetare deri në jetën e përtejme. Ato le të zgjidhen nga Perëndia, dhe ndërkohë muslimanët mund të jetojnë dhe të lënë të tjerët të jetojnë. /New York Times/
* Shënim: Mustafa Akyol është një kolumnist dhe autor i librit “Islami pa ekstremeve:Një rasti mysliman për lirinë”
