Thomas Ruys Smith
Historia, e madhe dhe e vogël, shpesh na duket shumë pranë në kohën e Krishtlindjeve. Ashtu siç e kuptonte Charles Dickens, të gjithë jemi të përndjekur nga fantazmat e Krishtlindjeve të shkuara. Brenda kënaqësive tona bashkëkohore të stinës gjenden jehona festimesh shumë, shumë të lashta, që na kthejnë pas nëpër mijëra vjet histori. Festat tona formësohen nga tradita, origjina e të cilave shpesh na është humbur, të trashëguara për arsye që i kemi harruar, por të çmuara gjithsesi, sepse “kështu ka qenë gjithmonë”. Qoftë duke kënduar këngë Krishtlindjesh, qoftë duke lexuar A Christmas Carol, ne prekim rezervuarë të thellë të së kaluarës. Në mënyrë unike në jetën tonë moderne, Krishtlindja e hollon perden dhe e sjell historinë sërish në jetë, në mënyra që e bëjnë këtë stinë të ndihet ndryshe nga çdo kohë tjetër e vitit.
Sigurisht, nëse një gjë e përcakton historinë e Krishtlindjes gjatë dy mijëvjeçarëve të fundit, ajo është gjendja e saj e vazhdueshme e evolucionit. Një periudhë festimi dimëror e rrënjosur në rrëfimin e krishterë të lindjes së Krishtit, Krishtlindja ka përmbushur, ndër shekuj, një larmi nevojash fetare, politike, kulturore, ekonomike dhe shoqërore shpesh konkurruese, duke ruajtur njëkohësisht një vend të afërt në jetën emocionale të njerëzve. Historia nuk ka ndalur kurrë për Krishtlindje, dhe Krishtlindja nuk ndalet për historinë: çdo epokë ka lënë gjurmën e vet në festimet tona moderne, në kohë të mira dhe të vështira.
Festa e Krishtlindjes u vendos zyrtarisht më 25 dhjetor nga Perandori Konstandin në vitin 336 pas Krishtit, megjithëse ka shenja se lindja e Jezusit festohej në këtë datë që në shekullin e dytë. U desh pak kohë që të mbërrinte në këto anë. Kur Shën Augustini mbërriti në Britani në shekullin e gjashtë, thuhet se ai pagëzoi 10 mijë njerëz ditën e Krishtlindjes, në vitin 597, një pikë kthese e madhe në kristianizimin e Britanisë anglo-saksone.
Nga mesi i shekullit të tetë, Kryepeshkopi Egbert i Jorkut mund të shpallte se “populli anglez ka qenë mësuar të praktikojë agjërime, vigjilje, lutje dhe dhënie lëmoshash si për manastiret ashtu edhe për njerëzit e thjeshtë, gjatë dymbëdhjetë ditëve të plota përpara Krishtlindjes”. Bamirësia ndaj nevojtarëve ishte bërë tashmë një element dallues i kësaj periudhe të vitit.
Por a ishte ky imazh i devotshëm e gjithë historia? Bashkëkohësi klerik i Egbertit, Beda, që shkruante në të njëjtën kohë, sugjeronte se disa tradita sezonale më të çuditshme ishin ende pjesë e indit të festës. Beda shënonte me mosmiratim se, po në të njëjtën ditë me Krishtlindjen, paganët anglo-saksonë shënonin një festë të quajtur Modraniht, “nata e nënës”, dhe linte të kuptohej në mënyrë intriguese për “ritualet që ata kryenin gjatë asaj nate”.
Nëse aktivitete të tilla ndikuan apo jo në zhvillimin e festimeve të Krishtlindjes mbetet një nga misteret e shumta të stinës, por është një kujtesë se mesi i dimrit ka qenë prej kohësh një kohë për përkujtime komunitare të shumëllojshme.
Disa qindra vjet më vonë, Krishtlindja ishte vendosur fort si festa më e rëndësishme e vitit, duke e tejkaluar Pashkën. Nuk duket aspak rastësi që Uilliam Pushtuesi u kurorëzua vetë ditën e Krishtlindjes, më 1066, në Westminster Abbey. Krishtlindja mesjetare shënohej me gëzim dhe gostitje në shkallë të gjerë. Vetë Krishtlindja shënonte fillimin e dymbëdhjetë ditëve të vrullshme festimi, që kulmonin me Epifaninë më 6 janar.
Mesjeta pa edhe një theksim të ri të ikonografisë së vetë lindjes së Krishtit, duke vënë në pah hyrjen e tij të përulur në botë. Brezat e fëmijëve që janë rritur duke kënduar për gomerë të vegjël dhe duke mos gjetur vend në han mund t’ia dinë për nder Shën Françeskut të Asizit rolet e tyre yjore: në vitin 1223, ai organizoi atë që mendohet të jetë inskenimi i parë i skenës së lindjes, me grazhd, gomar dhe qe, duke nisur një traditë që është ende shumë e gjallë sot.
Tjudorët, siç pritej, nuk ngelën pas në shënimin e kësaj stine: Henri VIII ishte monarku i parë anglez që hëngri gjeldeti ditën e Krishtlindjes, një risi e ardhur nga Bota e Re; dhe në vitin 1521, botuesi londinez Wynkyn de Worde publikoi përmbledhjen e parë të Christmasse Carolles. Por së shpejti, Reforma do të sillte sfida të mëdha për traditat e konsoliduara të Krishtlindjes. Urrejtja puritane ndaj festës rrënjosej në një listë të gjatë ankesash: së pari, nuk kishte bazë biblike për festimin e lindjes së Krishtit më 25 dhjetor; më pas, gjithë ky gëzim dimëror dukej i ndotur nga lidhjet pagane; dhe, mbi të gjitha, shthurja dhe tepria e përgjithshme e festimeve të Krishtlindjes dukeshin se kishin pak lidhje me çështjen serioze shpirtërore të ardhjes së Krishtit në tokë. Si pasojë e Luftës Civile Angleze, festimet e Krishtlindjes u ndaluan praktikisht nga viti 1645 deri në Restaurimin e vitit 1660.
Festimet sezonale nuk e rifituan shkëlqimin e tyre mesjetar deri në shekullin XIX. Por, ndryshe nga rrëmuja anarkike e viteve të mëparshme, viktorianët formësuan një Krishtlindje të re familjare, që jeton ende sot, të përqendruar te familja, fëmijët, dhuratat dhe, sigurisht, ushqimi e pijet. U desh një amerikan për t’u dhënë shtysën: kur shkrimtari Washington Irving mbërriti në Angli në vitin 1815, ai zhvilloi një magjepsje të veçantë për traditat e mbetura të Krishtlindjes, të cilat mendonte se ishin në prag zhdukjeje. “Mes thirrjes së përgjithshme për lumturi, vrullit të shpirtrave dhe trazimit të ndjenjave që mbizotërojnë në këtë periudhë, cili kraharor mund të mbetet i pandjeshëm?”, u lutej ai lexuesve të tij me mall; ringjallja e Krishtlindjes kishte nisur. Kur Dickens botoi A Christmas Carol në vitin 1843, pjesët e Krishtlindjes moderne nisën të bien shpejt në vend: kartolinat, pemët, krishet, çorapet, të gjitha u bënë të kudogjendura në dekadat që pasuan.
Traditë dhe risi; bamirësi dhe tepri; shpirtërorja dhe materialja; pushtet dhe përulësi; fundi i diçkaje dhe një fillim i ri: kjo është historia e vazhdueshme e Krishtlindjes. Megjithatë, përkundër faktit se Krishtlindja, me ndryshueshmërinë e saj të pandërprerë, ka formësuar historinë tonë dhe vazhdon të formësojë jetët tona në shekullin XXI, është befasuese sa shumë ka ende për të mësuar rreth festës sezonale që shënon vitin. Në dhjetor të vitit 1837, eseisti Leigh Hunt kishte një hesap për të larë me ata që mendonin se Krishtlindja ishte shteruar si temë: “A mendojnë vallë se është thënë gjithçka që mund të thuhet për ndonjë gjë të Krishtlindjes?”
Më pas, Hunt renditi mbi 50 tema sezonale, duke filluar me mishin e pjekur të viçit dhe duke përfunduar me pudingun e kumbullave. E megjithatë, është e vërtetë: ka gjithmonë më shumë për të thënë rreth Krishtlindjes dhe historisë së saj të jashtëzakonshme. Prandaj, ndërsa shijoni këtë dhuratë Krishtlindjeje, mbani sytë hapur për fantazmat e Krishtlindjeve të shkuara, të cilat pa dyshim do të jenë të pranishme në tryezën tuaj.
Profesor Thomas Ruys Smith është autor i disa librave, përfshirë Searching for Santa Claus: An Anthology of the Poems, Stories and Illustrations That Shaped an American Icon (Boiler House Press, 2025).
25 DECEMBER 1223
The Christmas nativity is born
St Francis of Assisi recreates the birth of Christ, in Italy
Today the town of Greccio, in the Apennines in Central Italy, is a sleepy sort of place. But at Christmas 1223, it welcomed one of the best-known men in the medieval world: Francis of Assisi, Catholic friar and founder of the Franciscan order. And it was Francis who decided that Greccio should put on the world’s first nativity scene.
Then in his early forties, Francis was keen to remind the people of Greccio that there was more to Christmas than fancy food and fine gifts. Then, as now, people often lamented that the true meaning of the festival had been lost.
So, determined to “commemorate the nativity of the Infant Jesus with great devotion [and] all possible solemnity”, and adamant that there must be no hint of “lightness or novelty”, Francis asked Pope Honorius III for permission to put on a little show for the people of Greccio.
Francis had been to the Holy Land a few years earlier, and may well have been inspired by the sites associated with the Gospels. According to St Bonaventure, he “prepared a manger, and brought hay, and an ox and an ass to the place appointed”. Then, as midnight approached on Christmas Eve, “the brethren were summoned, the people ran together, the forest resounded with their voices, and that venerable night was made glorious by many and brilliant lights and sonorous psalms of praise”.
The nativity scene was a huge hit. One man, a former soldier who had become one of Francis’s closest companions, even claimed to have seen a vision of “an Infant marvellously beautiful, sleeping in the manger”. From then on, there was no looking back.
