Gjigandi i pagesave PayPal tashmë ka monedhën e tij dixhitale, të lidhur me dollarin amerikan. Në qershorin e kaluar, Société Générale hodhi në treg monedhën e vet private. Dhe në javët e fundit, të tjerë kolosë të financës si Citigroup, JPMorgan, Bank of America dhe Goldman Sachs kanë njoftuar se po eksplorojnë gjithnjë e më shumë fushën e “tokens” dixhitalë. E njëjta gjë vlen për Western Union, lider në transfertat ndërkombëtare të parave, dhe – sipas Wall Street Journal – edhe për Amazon dhe Walmart.
Këto lëvizje në botën e kriptovalutave private lidhen kryesisht me Genius Act, firmosur më 18 korrik nga presidenti amerikan Donald Trump, që rregullon emetimin dhe funksionimin e stablecoin-ëve. Por çfarë janë saktësisht?
Fytyra “e qëndrueshme” e kriptovalutave
Stablecoin-et janë valuta dixhitale të emetuara nga subjekte private mbi blockchain – një regjistër kontabël i shpërndarë në shumë kompjuterë të lidhur mes tyre – ku transaksionet ruhen në mënyrë të sigurt dhe të pandryshueshme. Ndryshe nga “mbretëresha” e kriptomonedhave, Bitcoin, që për shkak të paqëndrueshmërisë së fortë të çmimit nuk është mjet i përshtatshëm pagese, stablecoin-et janë projektuar për të mbajtur një vlerë të qëndrueshme, zakonisht të lidhur një-për-një me një monedhë zyrtare, kryesisht dollarin amerikan.
E para stablecoin, Tether, u prezantua në vitin 2014. Sot ekzistojnë disa dhjetëra të tilla: një “xhungël” me kapitalizim tregu prej 230–280 miliardë eurosh, sipas vlerësimeve (burime: CoinMarketCap, DefiLlama), që është rritur 30 herë në pesë vitet e fundit. Tether dhe Circle, më të mëdhatë, vlejnë së bashku mbi 200 miliardë dollarë. Sipas Citi Institute, deri në vitin 2030 ky treg mund të arrijë në 3.700 miliardë dollarë – sa PBB-ja e Mbretërisë së Bashkuar – falë një legjislacioni miqësor ndaj kriptove. Donald Trump, nga ana tjetër, ka premtuar ta bëjë Amerikën «kryeqytetin botëror të kriptovalutave».
Rrafshi gjeopolitik
Përtej lidhjeve të drejtpërdrejta të familjes së presidentit me biznesin e monedhave dixhitale, shtytja për stablecoin-et mbështetet mbi një argument thellësisht gjeopolitik, i cili gjen pasqyrim edhe në Genius Act: për të garantuar barazinë një-për-një midis dollarit fizik dhe kriptomonedhës, emetuesit duhet të mbajnë si kolateral obligacione afatshkurtra të Thesarit amerikan. Kështu, Trump siguron një fluks të fuqishëm blerjesh për borxhin publik të SHBA-ve, i cili po ngjall gjithnjë e më shumë dyshime për qëndrueshmërinë afatgjatë.
Stablecoin-et kanë tashmë një rol jo të vogël: në vitin 2024, Tether bleu 33 miliardë dollarë obligacione të Thesarit amerikan, duke u bërë blerësi i shtatë më i madh neto gjatë vitit të kaluar. Në total, Tether mban mbi 120 miliardë dollarë në Treasury. Në këtë mënyrë, rregullat e reja amerikane mund të «forcojnë edhe më shumë dominimin e dollarit», shkruajnë analistët e BlackRock.
Përmes stablecoin-ëve, amerikanët synojnë të konsolidojnë supremacinë e dollarit edhe në sistemin e pagesave ndërkombëtare, në dëm të valutave të tjera që po përpiqen prej kohësh të fitojnë terren global, si euroja apo juani kinez.
Eksperimenti në supermarket
«Kohët e fundit stablecoin-et po fitojnë terren në tregun e remitancave të punëtorëve migrantë dhe në e-commerce», vëren Valeria Portale, drejtoreshë e Observatorit Blockchain dhe Web3 në Politeknikun e Milanos. Sipas saj, «vlera e tyre shihet qartë në pagesat ndërkufitare: mekanizmat me të cilët rregullohen këto shkëmbime janë automatikë, shumë më të shpejtë dhe më efikasë se ato tradicionale me transfertë bankare ose pagesa me kartë».
BlackRock shton se «përdoruesit në tregjet në zhvillim mund të kenë akses më të lehtë në dollarin amerikan sesa në monedhat e tyre lokale, të goditura shpesh nga paqëndrueshmëria».
Përdorimi nga konsumatorët dhe bizneset është ende i kufizuar. «Është e vështirë t’i përdorësh si mjet pagese në dyqane», shprehet Portale. Por eksperimente po shfaqen. Në gusht, Binance Pay dhe Dfx.swiss sollën në Zvicër pagesat me stablecoin dhe kripto në mbi 100 supermarkete Spar, me synimin për të arritur në 300 së shpejti.
Problemi i mungesës së transparencës
Deri tani, stablecoin-et kanë shërbyer kryesisht si urë mes botës së kriptomonedhave (si Bitcoin) dhe valutave tradicionale (dollar, euro). «Stablecoin-et u krijuan për të bërë arbitrazh në tregtinë e kriptove: për t’ua lehtësuar jetën tregtarëve që lëvizin kapitalin shpejt duke shfrytëzuar diferencat e vogla të çmimeve mes bursave të ndryshme për të gjeneruar fitime», shpjegon Ferdinando Ametrano, CEO i CheckSig.
Suksesi i Tether dhe Circle lidhet edhe me një rregullim më të butë. «Identifikimi i përdoruesit bëhet vetëm kur dollarët konvertohen në stablecoin ose anasjelltas. Të gjitha transaksionet e tjera kryhen në blockchain mes palëve të paidentifikuara. Kjo mungesë transparence ka favorizuar përdorimin e stablecoin-ëve për aktivitete të paligjshme», shton Ametrano.
Edhe Banka e Rregullimeve Ndërkombëtare ka paralajmëruar: «Përdorimi i pseudonimeve mbron privatësinë, por sjell probleme për gjurmueshmërinë dhe raportimin, duke nxitur shqetësime mbi integritetin financiar». Rreziqe të tjera që duhen marrë seriozisht lidhen me «sovranitetin monetar» dhe «stabilitetin e sistemit financiar».
Një shembull: rënia e menjëhershme e besimit tek një stablecoin do të shkaktonte flukse masive shitjesh jo vetëm mbi monedhën dixhitale, por edhe mbi obligacionet e Thesarit të përdorura si garanci, të cilat do të duhej të shiteshin me urgjencë. Rasti i famshëm është kolapsi i TerraUSD, i cili dështoi për shkak të «humbjes së besimit të tregut dhe defekteve në projektim». Ai ishte një stablecoin algoritmik, i lidhur me dollarin përmes një modeli matematik, për të cilin shumë ekspertë kishin shfaqur dyshime.
Kjo është krejt ndryshe nga stablecoin-et e garantuara me aktive financiare (si Tether dhe Circle), që sot dominojnë dhe janë të vetmet që do të mbijetojnë pas Genius Act.
Në Europë: rregulla më të rrepta
Po në Europë? Këtu rregullat janë më të forta. Në vitin 2024 hyri në fuqi MiCAR, Rregullorja europiane mbi tregjet e kripto-aktiveve, me një periudhë tranzitore përshtatjeje që mbulon vitet 2025–2026 dhe që «ofron një kuadër të unifikuar dhe të qartë për kripto-aktivet», shpjegon Marco Boldini, këshilltar në BonelliErede dhe CEO i TerraPay Italia.
«Problemi është se teknologjia evoluon shumë më shpejt se rregullat, të cilat rrezikojnë të dalin të vjetruara», shton ai. Një nga kushtet është mbajtja e likuiditetit si garanci pranë bankave europiane. «Një kërkesë e konsideruar e papranueshme nga disa aktorë, si Tether», thekson Ametrano.
Për më tepër, mungesa e një tregu obligacionesh europiane mjaftueshëm të thellë, likuid dhe cilësor, e pengon përdorimin e tyre si kolateral për stablecoin-et e lidhura me euron. Europa, duket, ka zgjedhur një rrugë tjetër: atë të euros dixhitale, e ardhmja e së cilës mbetet ende e paqartë. Ndërkohë, monedhat dixhitale private po përgatiten të bëhen gjithnjë e më konkurruese. / Sette – bota.al
