Seyla Benhabib është një filozofe turko – amerikane. Ajo është Eugene Mayer Professor of Political Science and Philosophy në Yale University dhe Drejtore e Programit për Etikën, Politikën dhe Ekonominë. Është autore e mjaft librave, më të njohurit rreth filozofëve Hannah Arendt dhe Jürgen Habermas.
Kriza aktuale po gjeneron mitin e kufijve si të kontrolluar, thotë Benhabib. Por ky është vetëm mit. Është fakt se shtetet po u largohen detyrimeve të tyre sipas të drejtës ndërkombëtare dhe europiane; ndërsa emigrantët nga ana e tyre mund të jenë duke ndihmuar që të ruhet paqja sociale midis klasave
Kush janë njerëzit që po vijnë tani në Europë? Çfarë duhet t’i quajmë ata?
Ka shumë diskutime lidhur me këtë terminologji, nëse duhet t’i quajmë refugjatë apo emigrantë. Këta njerëz po vijnë nga Siria, Afganistani, Iraku, Eritrea dhe Libia. Të gjithë këto janë shtete që janë në luftë civile, si në Siri, ose në situata konflikti paslufte që akoma nuk janë zgjidhur, si në Irak, Afganistan dhe Libi. Sipas përkufizimeve të Konventës së Refugjatëve të vitit 1951, individët që largohen nga vendi i tyre për shkak të persekutimit, që mund të marrë formën e luftës civile, apo një kërcënim ndaj jetës të bazuar mbi etninë, besimin fetar, etj., konsiderohen refugjatë sipas konventës. Është e vështirë të mos biesh dakord që këto janë zona të botës ku jetët e disa qënieve njerëzore janë në rrezik. Kështu që këta njerëz ka arsye të quhen refugjatë, por arsyeja që është kaq shumë e diskutuar në opinionin publik europian rreth refugjatëve është presupozimi se ato nuk kanë ndonjë detyrim special ndaj emigrantëve, por kanë detyrime speciale ndaj refugjatëve. Por a është për t’u përjashtuar që disa prej individëve që po vijnë duan gjithashtu mundësi ekonomike dhe jetese për veten? Jo, nuk mund ta përjashtoni.
Kufijtë midis refugjatëve dhe emigrantëve mbesin të paqartë.
Megjithatë, e drejta ndërkombëtare na thotë që ta respektojmë këtë dallim. Por nëqoftëse jeni, le ta zëmë, në Itak apo edhe në Turqi dhe nuk mund të punësoheni sepse jeni sunit apo shiit, kurd apo alaëit, apo se biznesi juaj po bombardohet – askush nuk ua kërcënon jetën, por jeni në një pozicion mjerimi, nuk keni asnjë mundësi. Atëhere çfarë jeni, refugjat apo emigrant ekonomik? Kështu që jemi në një situatë të paarsyeshme, ku e drejta ndërkombëtare u jep mbrojtje refugjatëve dhe jo emigrantëve, megjithatë ajo çka shikojmë jo vetëm në Europë, por anembanë botës, është se këto kategori janë të papërshtatshme për përballjen me realitetet.
A mendoni se disa politikanë apo elita politike të Bashkimit Europian po e shfrytëzojnë qëllimisht ambiguitetin e këtyre kategorive, se po i trajtojnë refugjatët si emigrant politikë dhe po e përdorin këtë për të justifikuar “imposibilizmin” e tyre?
Absolutisht. Mua më pëlqen termi “imposibilizëm”. Një term tjetër që mund ta përdorja është krijimi artificial i një “ gjendjeje përjashtimi”, siç ka bërë Hungaria. Këto terma po shfrytëzohen nga shettet për t’ju shpëtuar detyrimeve të tyre sipas të drejtës ndërkombëtare dhe europiane. Në vende si Hungaria, por edhe Franca, Mbretëria e Bashkuar dhe ndoshta në një shkallë më të vogël Gjermania, ekzistojnë grupe të djathta që janë shfaqur në kundërvënie të emigracionit e të Bashkimit Europian dhe kjo gjendje po shfrytëzohet nga shumë forca. Megjithatë, ka pak diskutim se situata tragjike e refugjatëve po bëhet si top pingpongu nga shumë forca. Por nëqoftëse filloni të bëni politikë me jetët e këtyre individëve, atëhere po u hapni dritën jeshile grupeve që mund të duan t’i sulmojnë ata, duke mos pasur asnjeri që t’i mbrojë dhe, për pasojë, ata mund të bëhen pre e sulmeve të mundshme.
Ju jeni filozofe e etikës, por më lejoni që t’ju pyes rreth kontekstit ekonomik: nga pikëpamja morale, çfarë mendoni rreth argumenteve politike lidhur me çështjen, a janë të justifikuara apo jo?
Nëqoftëse flasim për emigrantët krahasuar me refugjatët, duhet të bëhet një dallim midis termit të shkurtër dhe të gjatë. Në kompleks, emigrantët janë të rinj dhe mobilë. Ata fillojnë të kontribuojnë në ekonomik dhe, në perspektivë, përfundojnë duke paguar më shumë sesa duke marrë. Vende si Gjermania kanë koeficentë lindshmërie në rënie, një popullsi të plakur dhe kështu që kanë bërë një kalkulim shumë racional për t’ua hapur vendin emigrantëve. Shtetet e Bashkuara janë ndoshta një shembull ekstrem për shkak se nuk kanë një treg pune të rregulluar. Europa është e rregulluar ndryshe, kështu që problemi real është marrëdhënia midis rrogave të emigrantëve dhe rrogave të popullsisë ekzistuese. Sa më e parregulluar që të jetë puna, aq më e madhe presioni për poshtë ndaj të gjitha rrogave. Kjo është diçka që mund të modifikohet nga politika mbarëeuropiane, siç qe rasti me shembullin e famshëm e “hidraulikëve polakë” që shkuan të punojnë në Francë apo në Mbretërinë e Bashkuar.
Tani, me refugjatët, problemi është disi ndryshe. Një refugjat është dikush që aplikon për azil. Në shumë vende europiane, ky proces shkon nga 2 deri në 5 vite. Ata nuk kanë leje pune, kështu që në një farë kuptimi nuk janë saktësisht emigrantë ekonomikë. Shumë prej tyre marrin ndihmë lokale nga pushteti vendor dhe kjo është një situatë shumë e komplikuar, për shkak se praktikisht refugjatët janë një barrë për rajonin vendor, anipse pranohen në nivel kombëtar. Kjo krijon tension midis përfshirjes kombëtare dhe integrimit lokal. Qeveritë kombëtare duhet të hartojnë politika inteligjente për integrimin e refugjatëve, edhe pse këta të fundit janë në pritje të zgjidhjes së statusit të tyre..
Në kundërpërgjigje të argumentit se vendet europiane kanë nevojë të pranojnë emigrantë ekonomikë apo refugjatë me qëllim që të mbushin hendekun e tyre demografik, disa mund të pyesin se pse ka 3 milion gjermanë të papunë apo pse shikojmë papunësi rinore kaq të lartë në Greqi dhe në Spanjë.
Në çdo ekonomi, ekzistojnë xhepa që nuk mbushen nga klasat punëtore kombëtare. Për disa arsye, ekzistojnë punë të caktuara që mbushen vetëm nga emigrantë. Punët e pastrimit janë shembulli më i mirë. Duke folur nga përvoja amerikane, punët për kujdestare tani po mbushen gjithnjë e më shpesh nga gra qendroamerikane sesa afroamerikane. Pse po ndodh kjo? Për të përdorur një argument pasmarksist, unë besoj se emigracioni ekonomik është pjesë vitale e paqes kombëtare që klasat e ndryshme sociale në ekonomitë industriale të avancuara kanë arritur mes vetes. Duket sikur një punëtor i papunë gjerman apo polak nuk do të bëjë disa punë që një iraken apo afganas do t’i bënte. Ekziston një segmentim i çuditshëm në tregun e punës që e shkon sipas linjave kombëtare dhe etnike. Atëhere, emigranti po ia merr punën punëtorit vendas apo vetë emigranti po ndihmon të ruhet paqja sociale midis klasave?
Pse i frikësohem Tjetrit? Pse disa reagojnë si populli i Islandës që vullnetarisht froi mijëra refugjatë, ndërsa të tjerë reagojnë si Sllovakia, e cila vazhdon të këmbëngulë se do të pranojë vetëm disa qindra?
Vende si Sllovakia ap Hungaria janë vende në zemër të Europës që kanë frikë se do të humbasin identitetin e tyre. Por Islanda është akoma edhe më e spikatur, pasi ashtu si Hungaria dhe Sllovakia, është gjithashtu një vend shumë homogjen. Ndoshta populli islandez po përpiqet vetë për ta zgjeruar kuptimin e vetvetes: çfarë nënkupton të jesh shtetas islandez nëqoftëse jeni libian apo afganas? Disa vende, të tilla si Suedia dhe Norvegjia, të cilët janë shumë homogjenë, kanë qenë të suksesshëm në krijimin e një identiteti multikulruror paskombëtar. Nga ana tjetër, Danimarkaa është po aq mbrojtëse sa Sllovakia. Nuk jam e sigurtë nëse ndonjë mund ta shpjegojë mirë këtë gjë.
Por a është kaq i rëndësishëm homogjeniteti në vendet e zhvilluara? Shteti social filloi të bjerë me ardhjen e emigrantëve.
Nuk mendoj se është ky rasti. Mendoj se marrëdhënia midis shtetit social, homogjenitetit kombëtar dhe emigracionit është një lojë me shumatore zero. Australia dhe Kanadaja janë janë vende emigracioni dhe kanë shtete sociale. Shohim në shtete sociale të tilla si Gjermania, Suedia apo Norvegjia se nëqoftëse nuk e absorboni një klasë punëtore me moshë të re, atëhere përballeni me problemin se kush do t’i paguajë benefitet për të moshuarit. Një krah pune në moshë të re është një parakusht për shtet social që të vazhdojë e të lulëzojë dhe kjo është arsyeja se pse disa vende janë të hapur ndaj emigracionit dhe disa jo.
Pse vende të pasura si Katari, Arabia Saudite, vendet e Gjirit, nuk duan të pranojnë ndonjë refugjat?
Këto vende nuk janë nënshkrues të konventës së refugjatëve. Katari është veçanërisht i interesuar për shkak se është një vend jashtëzakonisht i pasur që merr në punë emigrantë nga Pakistani, Bangladeshi, Tajlanda, Indonezia dhe tjetërkund, të cilët punojnë në kushte skllevërish. E megjithatë nuk pranojnë vëllezërit e tyre nga Siria. Nga ana tjetër, Turqia ka pranuar 2.5 milion refugjatë nga Siria dhe ky është një numër shumë i madh. Sigurisht që elementë të realpolitikës të përfshirë në këtë vendim, Presidenti Erdogan do të influencojë politikën siriane. Por, gjithësi, është një gjë e jashtëzakonshme. Libani dhe Jordania kanë pranuar secili midis 1 milion e 1 milion e gjysmë refugjatëve, kështu që Katari dhe vendet e tjera të Gjirit janë dështime morale.
Çfarë mund të thoni për përgjegjësinë e vendeve që janë përfshirë drejtpërsëdrejti në konflikte në Siri, Irak apo Afganistan?
Jam mjaft e irrituar nga fakti i mëposhtëm: në Siri, Afganistan dhe Irak, Shtetet e Bashkuara u përfshinë drejktpërsëdrejti në veprim ushtarak. Tani, moralisht, ju keni një përgjegjësi shkakësore për krijimin e kushteve të caktuara, keni gjithashtu përgjegjësinë për të pranuar disa prej pasojave të veprimeve tuaja. Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar, Franca janë vende që janë përfshirë ushtarakisht në këto rajone në një mënyrë apo në një tjetër dhe kështu që keni përgjegjësi ndaj problemit të refugjatëve. Jam shumë e zhgënjyer nga reagimi i Shteteve të Bashkuara dhe shumë e zhgënjyer nga Kombet e Bashkuara. Mendoj se nuk është vetëm barra e Europës dhe nuk është vetëm përgjegjësi europiane. Të gjitha vendet e përfshira në konflikt në këtë rajon duhet të ulen në tavolinë.
Rusia ka gjithashtu interesa në Siri dhe ndoshta edhe ka një prani ushtarake atje.
Nuk di shumë rreth politikës ruse të emigracionit apo të refugjatë, por gjithçka di është se Rusia ka pasur influencë të fuqishme në Siri, bile edhe në Afganistan, për shumë e shumë vite. Por le të flasim për Shtetet e Bashkuara. Për shkak se fatin e oqeanit midis tyre dhe refugjatëve, ato thjesht nuk kanë asnjë politikë për momentin dhe nuk japin shumë viza për refugjatët. Administrata Obama ka thënë se do të pranojnë 10000 refugjatë, por ky numër realisht duhet të ishte në rreth të paktën 100000 në rast se do të donin të plotësonin detyrimet morale ndaj këtyre vendeve.
Në veprat tuaja filisni rreth kufijsh më fleksibël ose, siç e thoni shprehimisht, kufijsh porozë. A mendoni se kjo është ajo çka po përjetojmë pikërisht tani?
Dukshëm sistemi shtetëror dhe burokracia shtetërore po dështojnë në përballjen me dimensionet e problemit. Nëqoftëse kufijtë janë porozë, atëhere pse refugjatëve që duan të shkojnë në Gjermani nuk po u jepet akses? Sipas Konventës së Dublinit, refugjatëve u duhet dhënë statusi i refugjatit në vendin e parë me të cilin kontaktojnë. Natyrshëm që Konventa e Dublinit duhet të rinegociohet. Kufijtë porozë janë rruga e vetme e mundshme në të cilën kombet mund të bashkejtojnë, por tani po jetojmë në një situatë krize që po gjeneron ose orvatet të gjenerojë mitin e këtyre kufijve si të kontrolluar, por kjo është vetëm një mit.
Cila është diferenca midis kufijve porozë dhe kufijve të hapur?
Si mund të ketë kufij të hapur pa një shtet botëror? Asnjëri prej nesh nuk e do një shtet të tillë për shkak se nuk besojmë se mund të garantojë vetëqeverisje demokratike. Kështu, kufij porozë është një teori që pranon të drejtat morale dhe ligjore të qenieve njerëzore për të lëvizur nëpër to dhe, në të njëjtën kohë, njeh gjithashtu se ekziston një autoritet publik që është përgjegjës për territorin e popullsisë së vendosur. Gjithnjë e më shumë shikojmë se vetëm shtetet – kombe nuk janë ky autoritet publik.
Sot, në kushtet e një modernizmi likuid, ne mbështetemi në përkufizimet fluide të sovranitetit qytetar, kufijve. Por a mund të shkojmë më tej? A mund të jetë ky vetëm fillimi i ardhjes së shpejti jo i mijëra, por i miliona refugjatëve në “ishullin” Europë?
Mendoj se gjuha e emigracionit masiv, e pushtimit, prodhon terma të barsur moralisht e politikisht që krijojnë frikë, gjë që nuk na mundëson të mendojmë racionalisht, qetësisht dhe moralisht për situatën. Mendoj se dukshëm ajo çka nevojitet të bëhet është një koordinim politik rajonal serioz që do të zgjidhte apo orvatej të gjente një zgjidhje për paqëndrueshmërinë në Lindje të Mesme. Askush nuk do të jetë refugjat. Njerëzit nuk i hipin thjesht fëmijët e tyre në skaf dhe i shikojnë që të vdesin. Mendoj se duhet të kemi më shumë simpati për atë çka përjetojnë këta njerëz dhe politikanët e kanë detyrim që të mos e përdorin këtë gjuhë të egër.
Mbi çfarë baze mendoni se mund të jetë e mundur të stabilizohet dhe të përmirësohet situate në rajonet e krizës? Përfshirja e vendeve perëndimore në Irak ka çuar në kaos në të gjithë rajonin dhe Presidenti Obama nuk ka vullnet të ndërhyjë në Siri.
Ky qe një gabim politik i madh. Mendoj se diçka duhet të ishte bërë. Jo domosdoshmërisht me forcën e armatosur amerikane në terren, por duke u pëprjekur të negociohet, duke u përpjekur për t’i ulur rusët në tavolinën e bisedimeve. Diçka e ngjashme me atë që ndodhi me Iranin duhet të ndodhë edhe me Sirinë. Kemi një fushatë presidenciale në Shtetet e Bashkuara dhe është një fushatë shumë e shëmtuar, kështu që nuk parashoh ndonjë zhvillim të shpejtë, por qe një dështim i administratës Obama që nuk u përpoq të bënte ndonjë gjë rreth paqëndrueshmërisë në Siri.
A mendoni se Donald Trump shpreh oipinionin e amerikanëve të thjeshtë lidhur me refugjatët?
Amerika është në një periudhë pakënaqësie të thellë me establishmentin politik. Donald Trump përfaqëson diçka të pazakontë dhe kjo është arsyeja se pse Partia Republikanë është kaq konfuze, sepse nuk dçfarë të bëjë me këtë lloj gjuhe që përdor Trump. Donald Trump përfaqëson diçka që është shumë më e afërt me një qsje nacionaliste europiane antirefugjat dhe të djathtë sesa kemi parë në Shtetet e Bashkuara.
(nga Krytyka Polityczna, edicioni ndërkombëtar)
Përgatiti
ARMIN TIRANA
