Për dekada, vetëm një fjalë mund të ngjallte frikë në zemrat e shumë qytetarëve sovjetikë:Gulag. Në kulmin e tij, gjatë viteve 1920–1950, ky rrjet i përhapur i kampeve të punës së detyruar, mbante miliona të burgosur politikë, fshatarë rebelë, kriminelë të rëndomtë dhe qytetarë të thjeshtë, të cilët ishin akuzuar si tradhtarë nga qeveria.
Dhe ndërsa disa i mbijetuan përvojës së tmerrshme, shumë të tjerë vdiqën nga kequshqyerja, puna e tepërt apo abuzimi. Të ndërtuar nga Vladimir Lenini dhe të zgjeruar nga Josif Stalini, Gulagët përbënin një pjesë përcaktuese të jetës në Bashkimin Sovjetik. Në mbarë vendin funksiononin rreth 30.000 të tillë, ku të burgosurit vuanin dënime me vite të tëra edhe për akte fare të padëmshme, si për shembull një shaka për udhëheqësin apo nëse paraqiteshin vonë në punë.
Në këto kampe, të burgosurit vuanin pasojat e ditët së punës 14-orëshe, motit të ftohtë, mungesës së ushqimit, abuzimit seksual dhe ekzekutimet e rastësishme. Nën mbikëqyrjen e rreptë të rojeve të kampit, ata hapnin kanale me vegla krahu, mbyteshin nga pluhuri në miniera dhe përpiqeshin të hapnin gropa në tokën e ngrirë.
Qëkur morën pushtetin në viti 1917, Lenini dhe bolshevikët promovuan konceptin e “armikut të klasës”. E bindur se kishte nevojë për kampet e punës së detyruar, për t’i mbyllur disidentët, qeveria e re sovjetike krijoi një sistem burgjesh më një vendim të datës 15 prill 1919.
Deri në vitin 1921, ishin ngritur rreth 84 kampe të tilla. Por vdekjes së Leninit në vitin 1924, në pushtet erdhi Josif Stalini. I vendosur ta industrializonte vendin e tij, Stalini krijoi një sërë planesh dhe strategjish 5-vjeçare si kolektivizimi. Ai besonte se burgjet mund të fuqizonin rritjen ekonomike të BRSS, pasi ishin një vend i përshtatshëm për të izoluar këdo që protestonte kundër politikave të tij.
Nuk kaloi shumë kohë, dhe përbërja e të burgosurve në këto kampe filloi të ndryshonte. Fshatarët – të quajtur kulakë – u dënuan me punë të detyrueshme, pasi refuzuan të hiqnin dorë nga fermat e tyre dhe t’u bashkoheshin kooperativave. Ata mund të burgoseshin qoftë edhe për një shaka kundër Stalinit, nëse merrnin ushqim nga një fermë kolektive, apo nëse shkonin me vonesë në punë.
Në vitet 1930, burgjet kishin një emër zyrtar:Glavnoye Upravleniye Lagerey (Administrata e Kampit Kryesor), ose shkurt GULAG. Rreth 30.000 kampe funksionuan në të gjithë BRSS, ku 15–18 milionë të burgosur punuan në kushte të vështira për vite me radhë. Po si ishte jeta për miliona njerëz në këto kampe?
Ajo ishte brutale. Të detyruar të punonin për orë të gjata në kushte ekstreme, të burgosurit vuanin nga uria, sëmundjet dhe dhuna e rojeve të kampit por edhe e të burgosurve të tjerë.“Gulagu u konceptua për ta transformuar qenien njerëzore në një individ të bindur, të rraskapitur, dhe që vinte erë e keqe”- shkroi i burgosuri Zhak Rosi, një shkrimtar komunist i arrestuar gjatë “Spastrimit të Madh” të Stalinit.
Të burgosurit e Gulagëve punonin shpesh në projekte ambicioze, siç ishte Kanali i Detit të Bardhë-Baltik apo Autostrada Kolima, shpeshherë me pak mjete. Gjatë ndërtimit të kanalit, të burgosurit detyroheshin të punonin me kazma ose me duar. Atyre ju jepeshin racione ushqimi bazuar në punën që kishin kryer çdo ditë.
Të burgosurit që nuk ishin në gjendje të plotësonin kuotat e tyre ditore, nuk merrnin një racion të plotë ushqimor. Shumë nga ata vdiqën dalëngadalë nga uria. Por edhe të burgosurit që arrinin të plotësonin kuotat e tyre nuk hanin mirë. “Ne ishim gati të qanim nga frika se supa do të ishte e hollë. Dhe kur ndodhte një mrekulli dhe supa ishte e trashë, ne nuk mund ta besonim, dhe e hanim atë sa më ngadalë. Por edhe me një supë të trashë, stomaku ishte ende bosh, pasi ne kishim qenë të uritur për një kohë të gjatë”– shkroi ish i burgosuri VarlamShalamov, që e përshkroi përvojën e tij në një koleksion tregimesh të shkurtra të quajtur “Rrëfime nga Kolima”.
Jeta në gulag ishte edhe më e tmerrshme për gratë e burgosura, të cilat i nënshtroheshin abuzimit seksual nga rojet e kampit dhe të burgosurit meshkuj. Një nga gratë e mbijetuara, Elena Glinka, kujtonte një përdhunim në grup të quajtur “Tramvaji Kolima”.
“Burrat i merrnin gratë me forcë dhe i fusnin në një godinë, duke rrahur brutalisht cilëndo që rezistonte. Pastaj formohej një radhë prej rreth 12 burrash para secilës grua, dhe kështu fillonte Tramvaji Kolima. Kur mbaronte, gratë e vdekura tërhiqeshin zvarrë për këmbe. Tëmbijetuarat lageshin me një kovë me ujë për të ardhur ne vete. Pastaj radhët formoheshin prapë”– kujton Glinka.
Gratë që ishin apo mbetnin shtatzënë në një gulag, shpesh nuk i shihnin më fëmijët e tyre pasi i kishin lindur. Zyrtarët e gulagëve ua merrnin fëmijët dhe i çonin në jetimore. Herë të tjera, fëmijët vdisnin nën kujdesin e tyre. “Kjo ishte gjëja më e përbindshme”- kujton ish e burgosura Vera Golubeva, që mbërriti në Gulag kur ishte 8-muajshe shtatzënë pa e ditur pse ishte burgosur.
Foshnja e saj, një djalë, vdiq disa ditë pas lindjes. Duke pasur parasysh kushtet e vështira brenda Gulagëve, nuk është çudi që atje vdiqën mijëra njerëz. Rreth 10 për qind e të burgosurve në Gulagë vdisnin çdo vit, dhe në total 1.5 milionë njerëz vdiqën ndërsa ishin të burgosur në kampet sovjetike të punës.
Në fillim të viteve 1950, Stalini po përgatitej të burgoste edhe më shumë njerëz në Gulagë. Aiurdhëroi ndërtimin e 4 kampeve të reja, në pritje të një spastrimi të dytë të madh, gjatë të cilit kishte planifikuar të godiste hebrenjtë sovjetikë. Por pak kohë pasi diktatori arrestoi disa mjekë të Kremlinit, vdiq në marsin e vitit 1953.
Me vdekjen e tij filloi të mbyllej epoka e Gulagëve. Miliona njerëz u liruan nga Gulagu pas vdekjes së Stalinit. Pesë vjet më vonë, në vitin 1958, Nikita Hrushovi filloi zbatimin e politikës së “de-stalinizimit”. Por kjo nuk do të thoshte se Gulagët u zhdukën plotësisht.
Ato vazhduan të ekzistojnë edhe për rreth 30 vjet të tjera. Në vitet 1970–1980, kampet në mbarë Bashkimin Sovjetik mbanin kriminelë, aktivistë të demokracisë dhe nacionalistë anti-sovjetikë. Madje në vitin 1972, u hapën disa kampe të reja për të burgosur agjitatorët anti-sovjetikë, përfshirë shkrimtarë, poetë, disidentë dhe priftërinj.
Shoqëria sovjetike nuk ishte e gatshme të përballej me atë që kishte ndodhur. Kur shkrimtari rus Aleksandër Solzhenicin botoi romanin “Arkipelagu Gulag” në vitin 1973, ai e humbi shtetësinë sovjetike dhe u detyrua të largohej nga vendi, për t’u rikthyer vetëm në vitin 1994, disa vjet pas rënies së Bashkimit Sovjetik.
Vetëm në fundin e viteve 1980, udhëheqësi sovjetik Mikail Gorbaçov filloi t’i jepte fund zyrtarisht sistemit të Gulagëve. Ndoshta sepse gjyshërit e tij kishin qenë viktima të kampeve të punës së detyruar. Por çfarë arriti në fakt Gulagu? A e industrializoi Bashkimin Sovjetik gjithë ajo punë e detyruar, siç kishte shpresuar Stalini?
Po dhe jo. Projekte si “Rruga e Vdekur” dhe një linjë hekurudhore për në ishullin Sakhalin, u pezulluan menjëherë pas vdekjes së Stalinit. Të tjerët, si Kanali i Detit të Bardhë-Baltik, u përfunduan – por hasën probleme pothuajse menjëherë pas përfundimit.
Në përgjithësi, shumë historianë modernë nuk besojnë se Gulagu kishte një ndikim domethënës në ekonominë e Bashkimit Sovjetik. Ai dukej se funksionoi si një mënyrë efektive për të ndëshkuar armiqtë e vërtetë dhe të imagjinuar të Stalinit, dhe për të parandaluar çdo disidencë të mundshme.
Marrë me shkurtime nga All That is Interesting – Bota.al
