Nga Anne Applebaum
Sanksionet mbi Iranin janë hequr, dhe një moment ndryshimi ka ardhur. Presidenti amerikan Barak Obama e ka quajtur këtë “një mundësi, një dritare unike, në përpjekje për të zgjidhur çështje të rëndësishme”. Ish-diplomati i shkëlqyer, Nikolas Bërns, ka thënë se ndodhemi në një “pikë të mundshme kthese në historinë moderne të Lindjes së Mesme”.
Sigurisht që ata kanë të drejtë. Diplomacia e Lindjes së Mesme tanimë do të ndryshojë, për mirë apo për keq, përgjithmonë. Por të jemi shumë të kujdesshëm ndaj të gjithë atyre që pretendojnë diçka më shumë, dhe sigurisht për ata që pretendojnë asgjë më shumë sesa për vetë Iranin. Presidenti Hasan Ruhani nuk është Mihail Gorbaçovi, dhe ky nuk është momenti i perestrojkës.
Irani nuk është “hapur” apo duke u bërë “më perëndimor”, ose disi më liberal.
Ndoshta tashmë ministri i Jashtëm i Iranit, do të përgjigjet kur ta telefonojë Xhon Kerri. Por përveç kësaj, natyra e regjimit iranian nuk ka ndryshuar fare. Përkundrazi, niveli i shtypjes brenda vendit është rritur në fakt, që kur i “moderuari” Ruhani u zgjodh në këtë detyrë në vitin 2013. Numri i dënimeve me vdekje është rritur. Në vitin 2014, Irani kreu numrin më të madh të ekzekutimeve me vdekje kudo në botë, me përjashtim të Kinës. Në vitin 2015, numri i ekzekutimeve qe më shumë se 1.000. Pjesërisht kjo falë shefit të drejtësisë në Iran që mburret me zhdukjen, domethënë vrasjet masive, të përdotuesve të drogës, shumë prej të cilëve janë të mitur, ose të dënuar në bazë të dëshmive të dyshimta.
Regjimet që kanë nevojë të përdorin dhunën për të shtypur qytetarët e tyre, nuk mund të bëjnë partnerin e besueshëm diplomatik. Ndërkohë janë shtuar edhe presioni politik dhe diskriminimi fetar. Gratë që nuk mbajnë perçe, cilësohen ende fajtore dhe mund të arrestohen dhe dënohen. Dënimet për ndërrimin e fesë, tradhtinë bashkëshortore, dhe homoseksualitetin janë ende të larta, duke përfshirë edhe dënimin me vdekje.
Disidentët kulturorë janë gjithashtu nën presion, madje edhe më tepër qëkur u njoftua marrëveshja për heqjen e sanksioneve. Në 7 janar, poeti Hila Sedighi u arrestua në Aeroportin e Teheranit dhe u ndalua për 48 orë, me sa duket si një paralajmërim. Tetorin e shkuar, një regjisor kurd u dënua me 6 vuite burg dhe 223 goditje kamxhiku për “fyerje ndaj së shenjtës”.
Kur 4 amerikanë u liruan nga burgjet iraniane disa ditë më parë, Fushata Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut në Iran, vuri në dukje se qindra të burgosur të tjerë politikë, duke përfshirë disa të huaj, mbeten ende në burgjet iraniane. Nëse do të ishte e mundur të ndaheshin të gjitha këto histori në një kuti, dhe të quajmë Iranin një vend me “të drejtat të dhunuara të njeriut”, por “me një politikë të jashtme të përmirësuar”, atëherë ndoshta do të ishte rasti për t’i injoruar ato.
Por, siç kemi mësuar në kurrizin tonë, në Rusi dhe në mesin e vendeve të tjera – regjimet që kanë nevojë të përdorin dhunën për të shtypur qytetarët e tyre, nuk përbëjnë partnerë të besueshëm diplomatikë:Çdo klikë në pushtet, që ka frikë revoltën popullore, në fund të ditës do të zbatojë një politikë të jashtme që ka për qëllim mbajtjes e vetes në pushtet.
Tani për tani, Ruhani dhe ministri i tij i jashtëm, Xhavad Zarif, mendojnë se heqja e sanksioneve do të ndihmojë në përmirësimin e ekonomisë së Iranit dhe krijojë mbështetje popullore. Por nëse kjo nuk ndodh, atëherë ata ose pasardhësit e tyre do ta drejtojnë menjëherë zemërimin dhe emocionet e publikut, edhe njëherë tek Satani i Madh.
I njëjti paralajmërim vlen edhe për biznesmenët perëndimorë, të rreshtuar në kufi për të hyrë në Iran. Nuk ka dyshim, se do të ketë shumë iranianë të gatshëm për t’i ndihmuar ata të bëhen të pasur, nëse kjo është reciprokisht e dobishme. S’ka gjithashtu dyshim se disa syresh do të bëjnë para, edhe pse mund të jetë e vështirë për të qëndruar gjatë në një vend, gjykatat e të cilit janë të politizuara dhe ku gjyqtarët janë zgjedhur nga një proces arbitrar dhe i errët.
Por nga ana tjetër, nuk ka shumë baza reale shpresa, se investimet e huaja do të “hapin” Iranin: Në rrethanat e tanishme, ka më shumë gjasa që momenti aktual të pasurojë elitën ekzistuese. Nëse është kështu, rezultati do të jetë një shtypje më e madhe, dezinformacion më efektiv, dhe natyrisht më shumë para për eksportin e ideologjisë së revolucionit iranian në Siri, Liban, dhe Irak. Pra ndryshimi ka ardhur për diplomacinë e Lindjes së Mesme. Por ndryshimi nuk ka ndodhur në Iran. Dhe derisa kjo të ndodhë, Teherani do të mbetet një burim i destabilitetit dhe dhunës në të gjithë rajonin.
Shënim: Anne Applebaum është një autore fituese e çmimit Pulitzer. Libri i saj më i fundit titullohet “Perdja e Hekurt: Shtypja e Evropës Lindore, 1944-1956”.
Slate – Në shqip nga bota.al
