Vite më parë dukej e pamundur: të flisje me një makinë dhe të merrje përgjigje të natyrshme, inteligjente, të përshtatshme, ishte material romanesh fantastiko-shkencore ose filmash vizionarë. Sot e bëjmë çdo ditë, pa e menduar dy herë. Fantashkenca jo vetëm që na ka arritur, por edhe na ka tejkaluar: asistentët virtualë, chatbot-et, sistemet gjenerative që kuptojnë gjuhën dhe e riprodhojnë atë në mënyrë fluide nuk janë më një ushtrim teknologjik stili, por infrastrukturë e përditshme. Nuk ndërveprojmë më me softuerë në kuptimin e ftohtë të termit, por me ndërfaqe që imitojnë — dhe në disa raste zëvendësojnë — bisedën njerëzore.
Ju kujtohet “Her”? Ishte filmi i vitit 2013 i drejtuar nga Spike Jonze, ku Theodore, një burrë i vetmuar, krijonte një marrëdhënie të thellë me Samantha-n, një sistem operativ i pajisur me zë të ngrohtë, inteligjencë të mprehtë dhe aftësi të kuptimit të emocioneve. Në atë kohë dukej si një tregim poetik fantashkencor, një hipotezë ekstreme mbi mundësitë e Inteligjencës Artificiale. Sot mund ta konsiderojmë pothuajse një dokumentar: të dialogosh me një IA që të dëgjon, të mban mend, përshtatet me ty dhe ndërton me ty një histori është bërë e besueshme dhe, në disa raste, reale. Çështja nuk është vetëm se teknologjia është bërë më e fuqishme, por edhe se perceptimi ynë ka ndryshuar.
Dhjetë vite më parë, t’i kërkoje një asistenti zanor të vendoste një këngë ishte tashmë një arsye habie. Sot diktojmë email-e, bëjmë brainstorming, kërkojmë opinione, ndajmë gjendje shpirtërore dhe marrim përgjigje koherente e të kontekstualizuara. Ky kalim shënon një ndryshim paradigme: jo më komandë dhe përgjigje, por dialog i vazhdueshëm, i moduluar, i personalizuar. Dhe nëse përgjigjja është aq “njerëzore” sa të na bëjë të harrojmë se po flasim me një algoritëm, ndikimi psikologjik është i pashmangshëm.
Empatia e simuluar nuk është autentike, por është aq e besueshme sa të nxisë tek ne të njëjtat reagime emocionale që u rezervojmë njerëzve realë. Kur krijojmë një zakon marrëdhëniesh me një entitet digjital, kufiri mes asaj që është natyrale dhe asaj që është artificiale bëhet i hollë, pothuajse i padukshëm. Në atë pikë, pyetja e vërtetë është: çfarë kuptojmë vërtet me “marrëdhënie”, kur pala tjetër nuk është njeri? Dhe sa të gatshëm jemi t’ia besojmë pjesë të jetës sonë emocionale, sistemeve të projektuara për të dukur bindëse?
Nuk po flasim vetëm për teknologji: po flasim edhe për arkitekturë sociale. Inteligjencat ku bisedohet janë tashmë hapësira të vërteta ku ne jetojmë – të padukshme, por të projektuara. Pak a shumë si të zgjedhësh kë do të lejosh të hyjë çdo ditë në shtëpinë tënde: prania e IA-së mund të bëhet familjare dhe qetësuese, por është thelbësore të vendosësh paraprakisht cilat dhoma mund të vizitojë dhe cilat do të mbeten private, për të mbrojtur ekuilibrin tonë mes dobisë dhe autonomisë.
Është e pashmangshme që ekspozimi ynë i përditshëm ndaj këtyre sistemeve të ndikojë edhe në mënyrën se si lidhemi me njerëzit e tjerë. Një IA që përgjigjet gjithmonë me qetësi, durim dhe koherencë rrezikon të ndryshojë pritshmëritë tona ndaj qenieve njerëzore, të cilët nga natyra janë më të paparashikueshme dhe më të papërsosura. Në të njëjtën kohë, zakoni për t’ia deleguar kreativitetin dhe mendimin kritik mund të përfundojë duke zbehur aftësi që dikur i konsideronim të pazëvendësueshme. Por ekziston edhe një anë e ndritshme: këto teknologji ofrojnë mundësi të jashtëzakonshme në fusha si arsimi i personalizuar, këshillimi profesional, projektimi krijues ose përkthimi kulturor. Profesionistë nga çdo sektor — nga mësuesi te mjeku, nga shkrimtari te dizajneri — mund të mbështeten sot tek mjete të afta të amplifikojnë kapacitetin e tyre të analizës dhe prodhimit, në mënyra që deri pak vite më parë do të dukeshin fantashkencë.
Nuk jemi më spektatorë të një të ardhmeje që na rrëfehet: po e shkruajmë në kohë reale dhe narrativa e sotme do të jetë normaliteti i së nesërmes, ashtu si fantashkenca e djeshme është bërë rutina jonë e sotme. Sfida e vërtetë, tani, është të heqim dorë së qeni spektatorë pasivë dhe të bëhemi autorë të vetëdijshëm të marrëdhënies sonë me Inteligjencën Artificiale. Sepse, nëse është e vërtetë që tashmë jetojmë brenda filmit që dikur na dukej i paarritshëm, po aq e vërtetë është që skenari është ende i tëri për t’u shkruar. Dhe ata që do e shkruajnë, në të mirë dhe në të keq, jemi ne. / L’Espresso – Bota.al
