Ndonjëherë është e vështirë të besohet që ndërrimi i mijëvjeçarit ndodhi një çerek shekulli më parë. Në shumë kuptime, jeta atëherë ndihej shumë ndryshe—interneti ishte ende në fillesat e tij, telefonat përdoreshin për të bërë telefonata dhe “X” ishte thjesht një shkronjë në alfabet.
Ishte një epokë përpara telefonave të mençur dhe rrjeteve sociale, përpara se të fillonte “lufta kundër terrorit”, dhe ekonomitë globale nuk ishin prekur ende nga kriza financiare.
Ato ditë duken shumë larg, dhe megjithatë Y2K ka parë një rikthim të fuqishëm mes gjeneratave të reja. Qoftë në modë, filma, televizion apo muzikë, shumë njerëz nga Gjenerata Z (ata të lindur mes viteve 1997 dhe 2012) po i rikthehen asaj epoke dhe po e bëjnë përsëri trendin e momentit.
Rikthehen këtë verë filma të rinj nga seritë si Happy Gilmore, Jurassic Park dhe Freaky Friday, ndërsa seriale të dashura si Friends dhe The O.C. tërheqin shikues më të rinj në platformat e transmetimit online.
Muzika nga ajo epokë po kthehet gjithashtu në preferenca, me këngën e Nirvana “You Know You’re Right” që shfaqet në The Last of Us, grupin britanik Oasis që mban koncerte ribashkimi në stadiume të mbushura plot dhe grupin amerikan Creed, hiti i të cilëve “Higher” është bërë përsëri i preferuar në aktivitete sportive, dhe do të jetë kryefjala e serisë së koncerteve Summer of ’99 and Beyond Cruise pranverën e ardhshme.
Markat e modës që lidhen me fillimin e viteve 2000—si Von Dutch dhe Ed Hardy—janë bërë sërish pjesë e domosdoshme, kapëset për flokë në formë fluture dhe syzet e vogla janë të kudogjendura, dhe grimet me ngjyra të forta janë rikthyer. Madje edhe Tamagotchis—kafshët dixhitale të vogla të fëmijërisë Y2K—janë kthyer, duke i kthyer çantat e shpinës së Gen Z në kapsula nostalgjie të fillim-shekullit.
Në të njëjtin valë, Britney Spears ka gjetur një popullaritet të ri mes Gen Z gjatë viteve të fundit, duke e arritur kulmin këtë maj, kur The Singles Collection qëndroi shumë javë në renditjen e albumeve në Mbretërinë e Bashkuar.
Gjenerata X mund të jetë një grupim relativisht i vogël krahasuar me popullatat më të mëdha të baby boomers dhe millennial-ëve, por ndikimi i kohës së tyre të artë ka kapur imagjinatën e Gen Z. Raven Baker, përgjegjës për çështje sociale dhe komunitare në Adolescent Content, që studion zakonet e Gen Z, i tha Newsweek se për këtë brez që jeton në mënyrë të vazhdueshme në një botë dixhitale, ka diçka të re dhe të arritshme tek Y2K.
“Mendoj se është pjesërisht një formë arratisjeje, sepse ata mund të shpërqendrohen nga shqetësimet e sotme, qofshin ato shkolla, punë, miqësi apo prindër. U lejon të zhyten në diçka që është kaq ndryshe nga e sotmja,” – thotë Baker.
A ishte jeta më e mirë atëherë?
Një raport i Shoqatës Amerikane të Psikologjisë zbuloi se të rinjtë janë të mbingarkuar nga stresi, dhe shumë prej tyre pohojnë se përjetojnë nivele stresi shumë më të larta sesa brezat e mëparshëm. Pra, a është për t’u habitur që duan të kthehen pas në atë që duket si një kohë më e thjeshtë?
Ndihmon edhe fakti që shumë prej gjërave ikonike të asaj epoke janë lehtësisht të arritshme sot—qoftë seriale të tëra në platformat streaming, apo foto të famshme të asaj kohe që bëhen virale në TikTok. Lily Todos (@lilytodos) ndan veshje të frymëzuara nga vitet 2000 dhe ripërkthen skena ikonike nga filmat në platformë. Todos, 25 vjeçe, nga Mbretëria e Bashkuar, i tha Newsweek se moda “retro” është bërë një “formë arratisjeje” për të, sepse bota dukej si një “vend më i mirë atëherë” – stilet e modës ishin më të ndryshme, cilësia ishte më e mirë dhe njerëzit “po jetonin jetën e vërtetë,” gjë që krijonte ndjenjën e vërtetësisë, tha Todos.
Gjenerata Z është rritur në një epokë të rrjeteve sociale, ku çdo hap që bëjnë kapet dhe ndahet për një audiencë. Sipas mendimit të Baker, ata ndjejnë mall për një kohë kur njerëzit mund të bënin gabime dhe të eksperimentonin pa frikën se do të bëheshin viralë, apo edhe më keq, që do të “asgjësoheshin” nga publiku.
“Mendoj se ekziston një dëshirë për të qenë të çliruar, për të mos u ndjerë të gjykuar dhe për të mos e pasur çdo veprim të regjistruar përgjithmonë në gjurmët dixhitale të dikujt,” tha Baker.
“Po jetojmë në një epokë mbikëqyrjeje, ku edhe miqtë mund të të monitorojnë dhe të shohin çfarë po bën. Nëse dikush të kap duke bërë diçka të keqe, instinkti është ta postojë online. Ndërsa njerëzit e shijojnë fillimin e viteve 2000 sepse atëherë nuk kishte fare nga këto gjëra.”
Ndërsa gjeneratat e reja e shohin periudhën Y2K përmes filtrit të mediave, është e lehtë të romantizohet dhe ndoshta të zbukurohen ato vite. Por ajo kohë nuk ishte vetëm xhinse të ulëta, sandale xheli dhe takime për kafe në Central Perk.
Ben Lisle, profesor i asociuar i studimeve amerikane në Colby College në Maine, është i kujdesshëm që të mos fshihen vështirësitë e asaj kohe. Ai i tha Newsweek se të shikosh fillimin e viteve 2000 si një epokë të artë do të nënkuptonte një “fshirje historike” të asaj që po ndodhte realisht.
Para vitit 2000, kishte shumë pritshmëri rreth asaj që do të sillte ndërrimi i mijëvjeçarit, dhe ndonëse ai solli përparime teknologjike – si iPod-i në 2001 dhe Facebook-u në 2004 – ishte gjithashtu një kohë e errët për shumë njerëz. Jetët u ndryshuan përgjithmonë nga lufta kundër terrorizmit pas 11 shtatorit, cunami në Oqeanin Indian në dhjetor 2004, dhe uragani Katrina në 2005, përpara se kriza financiare globale e dhjetorit 2007 të çonte në Recesionin e Madh.
Lisle i tha Newsweek se shpesh është “i habitur nga sa pak” dinë studentët e tij për ngjarje kaq të mëdha historike.
Për Lisle, ky është një shembull i konceptit të filozofit Fredric Jameson për pastiche-in, që i referohet imitimit dhe kopjimit që nderon stilet apo gjuhën e së kaluarës. Lisle argumenton se ne jemi bërë disi të shkëputur nga e kaluara dhe lidhja jonë me të “është shndërruar në një stilizim të zbrazët.”
Çfarë tregon kjo për shoqërinë e sotme?
Ashtu si brezat që erdhën para tyre, Gjenerata Z po mëson të orientohet në botë dhe po përpiqet të kuptojë çfarë të ardhmeje dëshiron. Por, ndryshe nga paraardhësit, ata po e bëjnë këtë në një epokë të mbingarkesës me informacion, me barrën e rrjeteve sociale dhe inteligjencës artificiale.
Ndërkohë që shëndeti dhe financat janë shqetësimet kryesore për të rinjtë, ata gjithashtu po përballen me shqetësime për sigurinë personale, të drejtat e njeriut, vetminë dhe ndryshimet klimatike, ndërsa ankthi dhe depresioni janë ndër problemet më të përhapura të shëndetit mendor, sipas Institutit Kombëtar të Shëndetit në SHBA.
As kur shikojmë drejt të ardhmes nuk është më mirë – më shumë se gjysma e njerëzve mendojnë se ëndrra amerikane nuk është më e mundur, sipas një sondazhi të ABC/Ipsos.
A duhet të çuditemi që të rinjtë shpenzojnë kaq shumë kohë duke parë nga e kaluara?
Shumë nga kërkimet që Baker ka bërë për Adolescent Content kanë treguar se Gjenerata Z vuan nga “ankth i lartë”, që shkakton mungesë të theksuar besimi në vetvete. Të mos ndihesh i sigurt për atë që je, kjo i bën të tërhiqen drejt së kaluarës, sugjeron Baker.
Ajo i tha Newsweek: “Kjo gjeneratë ka qenë gjithmonë online. Ata ishin foshnjat e iPad-it dhe kishin smartphone që në moshë të vogël. Të qenët gjithmonë online krijon mungesë vetëbesimi, sepse gjithmonë po e krahasojnë veten me të tjerët. Si mund të gjesh individualitetin tënd të vërtetë nëse je vazhdimisht duke pyetur ‘Kush jam unë në të vërtetë?’”
Megjithë ndikimet negative, 36% e adoleshentëve amerikanë thonë se kalojnë shumë kohë në rrjete sociale, dhe 54% thonë se do ta kishin të vështirë të hiqnin dorë prej tyre, sipas një sondazhi të Pew Research Center.
Gjenerata Z jo vetëm që është rritur online, por ata janë rritur edhe në një kohë të “kulturës së anulimit” (cancel culture). Sipas Baker, kjo shënon një ndryshim të rëndësishëm që ka futur frikën mes të rinjve se mos ekspozohen apo gjykohen publikisht. “Gjatë pandemisë, kur të gjithë ishin mbyllur brenda dhe shikonin njerëzit që dënoheshin publikisht, pushoheshin nga puna apo turpëroheshin online, u dha një mesazh i qartë për Gen Z: Mos e thuaj mendimin tënd të sinqertë dhe mos u trego i hapur me të tjerët në internet,” thotë Baker.
Pse kaq shumë magjepsje?
Todos sigurisht që nuk është e vetmja që ka krijuar një numër të madh ndjekësish në rrjetet sociale duke rikrijuar stile nga vitet 2000. Në fakt, hashtag-u #Y2K ka më shumë se 4.1 milionë postime vetëm në TikTok.
Ajo që Todos pëlqen më shumë te rrobat e asaj kohe është detajimi (si shkëlqimi, rruazat dhe diamantet). Ajo i tha Newsweek se mendon që tani njerëzit po kërkojnë “më shumë detaje në veshjet e tyre”, pas shumë vitesh minimalizmi.
Rikthimi i stileve Y2K nuk është edhe aq i habitshëm, sipas historianit të modës dhe autorit Robert Ossant, që shpjegon se tendencat shpesh përsëriten çdo 20 vjet. Ajo që e bën këtë trend kaq të kapshëm është ndoshta prirja për të idealizuar të afërmen, por edhe paralelizmat mes asaj kohe dhe sot.
Ossant i tha Newsweek: “Fillimi i viteve 2000 ishte një periudhë optimizmi dhe ankthi për shkak të teknologjive në zhvillim. Sot, me inteligjencën artificiale, njerëzit ndihen njësoj – a do të ndihmojë teknologjia në ndërtimin e karrierës apo do të krijojë një të ardhme ku të rinjtë do të jenë të tepërt? Stilet dhe ankthi janë të njëjtë.”
“Të gjitha tendencat që rikthehen luajnë me nostalgjinë, kështu që gjeneratat e reja e shohin Y2K me sy idealist. Ata mund ta preferojnë atë epokë më shumë sesa kohën e tyre dhe përpiqen ta jetojnë përmes stilit të veshjes”, vazhdon ai.
Ossant beson se moda Y2K ka origjinën, nga stilisti Marc Jacobs në vitin 1992 te Perry Ellis. Ai mbështeti stilin rinor dhe u frymëzua nga grunge-i. Shumë shpejt, moda e rrugës filloi të ndikonte edhe pasarelat, pasi siç tha Ossant, ai e çoi kulturën e të rinjve “nga skajet në qendër”.
Nuk kishte më të bënte vetëm me atë që të pasurit po vishnin. Ndërsa dinamika vazhdoi të evoluonte në fillimin e viteve 2000, moda kishte të bënte tërësisht me atë drejt të cilës të rinjtë po gravitonin.
“Stili ishte: bëhu i madh ose shko në shtëpi – ngjyra të forta, orë plastike të mëdha, pantallona të fryra parachute me bluza pa mëngë. Ata zinin hapësirë dhe shfaqnin vetëbesim të lartë,” – tha Ossant.
Sot, marka si Von Dutch dhe Juicy Couture janë rikthyer dhe janë rikonfirmuar si emra të rëndësishëm në modë.
Miss Sixty, e njohur për pantallonat capri dhe kombinimet me xhinse të dyfishta, zgjodhi supermodelen Bella Hadid si fytyrën e linjës pranverë/verë 2025 – një sukses i madh për një markë që dukej sikur kishte dalë nga moda. Ossant sugjeroi se Gen Z po përdor modën nostalgjike për të dërguar një mesazh. “Është Gen Z që kërkon të duket, dhe përderisa ata vazhdojnë të ndihen të shpërfillur, po përqafojnë stilet e zhurmshme Y2K,” thotë Ossant.
Si po e ushqen media këtë fenomen?
Filmat dhe serialet po i ofrojnë gjithashtu brezit Gen Z referenca ikonike nga Y2K, të cilat janë ende të rëndësishme edhe sot. Platformat streaming kanë prezantuar audienca të reja me seriale të vjetra.
Marina Riekkinen, 21 vjeç, është ndikuar fuqishëm nga serialet Gossip Girl dhe Sex and the City nga vitet 2000, duke i thënë Newsweek se i pëlqente fakti që personazhet kishin stilin e tyre unik në atë kohë.
Këto seriale mund të kenë përfunduar, por Riekkinen shpesh rikrijon veshje që do të mbeten gjatë në kujtesë.
Faqja e saj në TikTok (@marinariekkinen) është e mbushur me kombinime që edhe Serena van der Woodsen do t’i kishte pëlqyer. “Epoka Y2K vinte theksin tek individualiteti, guximi dhe shprehja përmes modës, dhe kjo është ajo që më prek më shumë,” tha influencerja finlandeze.
“Nuk kishte të bënte me përshtatjen, por me dallimin nga të tjerët.”
Një pjesë e tërheqjes së këtyre serialeve është se të rinjtë mund t’i shohin dhe të “shkundin peshën e botës së sotme”, sipas gazetareve të argëtimit dhe ekspertes së kulturës pop, Tatyana Arrington.
Shumë nga fillimi i viteve 2000 reflekton realitetin e Gen Z, duke e bërë atë të duket më i prekshëm dhe më autentik.
Arrington, nga SHBA, thotë: “Ndërsa mendojnë se bota është kaq e errët dhe ka kaq shumë urrejtje, ata duan të gjejnë pika gëzimi. Ata i shohin këto seriale si premtimin e një të ardhmeje që duhet të ishte e tyrja, por nuk është.”
Ajo nuk beson se është rastësi që Y2K është sërish në modë. Jo, ajo mendon se është një përgjigje e drejtpërdrejtë ndaj “seriozitetit të botës së sotme.”
Ka një dëshirë mes audiencave për të përqafuar fillimin e viteve 2000, dhe kjo nuk vjen vetëm nga përmbajtjet e reja, por edhe nga rikthimi i përmbajtjeve të vjetra. Aktualisht, seriali më i transmetuar në anglisht në Netflix është Wednesday, që bazohet te personazhi gotik nga filmi i vitit 1991 The Addams Family.
Në vitin 2024 u njoftua se komedia shumë e dashur Malcolm in the Middle nga viti 2000 do të ribëhet, ndërsa Freaky Friday, një vazhdim i filmit të vitit 2003, do të dalë këtë verë.
Anne Hathaway gjithashtu po rikthen një nga rolet më ikonike të saj si Princesha Mia në The Princess Diaries 3, më shumë se 20 vjet pas pjesës së parë.
Nëse kjo nuk mjafton, adhuruesit e serialit hit të vitit 2004 Desperate Housewives u gëzuan nga lajmi për një serial të ri spinoff të titulluar Wisteria Lane.
Ashtu si shumë të tjerë, Arrington e adhuron rishikimin e klasikëve dhe kujton “kohët e arta”. Ato janë seriale komode me një arsye, dhe ndonëse Gen Z nuk ka qenë aty në atë kohë, ata e romantizojnë atë përmes këtyre formateve.
“Epoka Y2K ishte e këndshme dhe argëtuese, dhe u jep mundësinë të futen në një botë ku ndihen të mirëpritur dhe të pranuar,” i tha Arrington Newsweek. “Ishte një kohë e gëzueshme, dhe ata thjesht po përpiqen të sjellin një pjesë të saj në botën ku jetojmë sot.” / Newsweek – Bota.al
