Sfida e për të vendosur se “çfarë është e vërtetë” në mjedisin online është e mbushur me dilema etike. Kompleksiteti fillon me një pyetje themelore: e kujt është përgjegjësia për të përcaktuar të vërtetën?
Çdokush mund të argumentojë se kjo përgjegjësi i takon çdo individi. Në fund të fundit, pjesë e të qenit një qenie njerëzore e pavarur, është ushtrimi i aftësisë dalluese dhe të menduarit kritik. Megjithatë, epoka digjitale e ka rritur ndjeshëm vëllimin dhe shpejtësinë e informacionit. Kjo bën që, edhe individët më të aftë për të dalluar të vërtetën, mund të të vihen përfund, apo edhe të mashtrohen. Kjo e bën gjithnjë e më të vështirë që të përcaktojnë gjithmonë se çfarë është e vërtetë dhe çfarë jo.
A duhet që kjo përgjegjësi të bjerë mbi platformat që shpërndajnë informacionin? Duke pasur parasysh rolin e tyre në lehtësimin e përhapjes së artikujve dhe aftësive teknike që ato kanë, platformat sigurisht që duhet të luajnë një rol në moslejimin e përhapjes së dezinformatave. Megjithatë, propozimi që kompanitë private duhet të bëhen arbitra të së vërtetës ngre sfida të rëndësishme etike dhe praktike.
Si fillim, platformat, nga vetë natyra e tyre, shtyhen nga motive fitimi dhe algoritmet e tyre janë krijuar për të maksimizuar angazhimin e përdoruesve, gjë që nuk përputhet domosdoshmërisht me qëllimin e promovimit të informacionit që është i vërtetë. Për më tepër, shkalla e madhe dhe diversiteti i përmbajtjes që kalon nëpër këto platforma e bëjnë të pamundur rishikimin dhe verifikimin manual të të gjithë informacionit. Kështu, ato mbështeten në algoritme dhe sisteme të automatizuara që, edhe pse janë përmirësuar me kalimin e kohës, nuk janë të përsosura në dallimin e së vërtetës nga e pavërteta.
Për më tepër, t’u japësh platformave fuqinë për të vendosur se “çfarë është e vërtetë” ngre shqetësime serioze për anshmëri të mundshme dhe keqpërdorim të atij pushteti. Duke pasur parasysh shtrirjen e tyre globale, vendimet e marra nga një pjesë e vogël e kompanive të teknologjisë në Silicon Valley, mund të kenë një ndikim të madh në diskursin publik dhe qasjen në informacion, në mbarë botën. Ekziston rreziku që platformat të kenë ndikim të tepruar mbi atë që shihet dhe dëgjohet, duke u dhënë më shumë jehonë disa këndvështrimeve, teksa bëjnë që të tjerë të mos dëgjohen.
Pastaj është prpoblemi i përfshirjes së qeverisë. A duhet të ndërhyjnë qeveritë për të rregulluar të vërtetën dhe gënjeshtrat në internet? Në pamje të parë, duket si një propozim i arsyeshëm, duke qenë se qeveritë tradicionalisht mbajnë përgjegjësi për të mbrojtur të mirën publike. Megjithatë, kontrolli qeveritar mbi të vërtetën mund të jetë një problem, duke çuar drejt censurës dhe mbytjes së zërit të atyre që nuk pajtohen, veçanërisht në vendet ku mbrojtja e lirisë së fjalës është e dobët.
Edhe përfshirja e organizatave që kontrollojnë faktet, ndonëse e vlefshme, nuk është pa pengesa etike. Ndërsa ata luajnë një rol të rëndësishëm në luftën kundër dezinformatave, puna që bëjnë ndonjëherë mund të jetë polarizuese. Kontrolluesit e fakteve mund të shihen si partiakë ose të njëanshëm, veçanërisht kur vlerësimet e tyre bien ndesh me bindjet e forta ose pikëpamjet politike të grupeve të caktuara. Kjo mund të minojë besueshmërinë e tyre dhe madje të nxisë ndarje të mëtejshme.
Në fund të fundit, të vendosësh “çfarë është e vërtetë” në peizazhin digjital është një përgjegjësi e përbashkët që përfshin individë, platforma, qeveri dhe entitete të tjera si organizatat që kontrollojnë faktet. Çdo palë e interesuar sjell në tryezë pikat e forta, kufizimet dhe dilemat e veta etike.
Rruga për të ecur përpara mund të jetë në pranimin e këtyre dilemave dhe nxitjen e dialogut ndërmjet palëve të interesuara. Mund të zhvillohen udhëzime dhe norma etike të sjelljes që respektojnë parimet e fjalës së lirë, promovojnë transparencën dhe llogaridhënien dhe synojnë të mbrojnë publikun nga dëmi. Zgjidhjet teknologjike mund të projektohen për t’i dhënë përparësi vërtetësisë dhe kundërvënë keqinformimit, duke pranuar gabueshmërinë e këtyre sistemeve. Legjislacioni mund të hartohet për të siguruar llogaridhënie dhe drejtësi pa rënë në censurë të panevojshme.
Në këtë rrjetë të ngatërruar të përcaktimit se “çfarë është e vërtetë”, sfida nuk ka të bëjë thjesht me ndarjen e fakteve nga sajesat. Bëhet fjalë për lundrimin mes dilemave etike, pajtimin e interesave që bien ndesh mes tyre, dhe përpjekjen për të mbështetur vlerat mbi të cilat qëndron një shoqëri demokratike dhe e informuar. Dhe kjo, në të vërtetë, nuk është një detyrë e thjeshtë.
Udhëtimi ynë për të zbuluar “çfarë është e vërtetë” ka të bëjë më shumë sesa thjesht luftën ndaj dezinformimit dhe mbrojtjen e lirisë së fjalës. Bëhet fjalë për të rimenduar se si bashkëekzistojmë në një botë të ndërlidhur në mënyrë dichitale, ku vijat ndarëse mes realitetit dhe virtuales bëhen gjithnjë e më të zbehta, dhe ku informacioni mund të jetë një mjet për iluminuar mendjet, por edhe për t’i manipuluar ato.
Mbërritja e epokës dixhitale na i ka sfiduar mënyrën se si kemi kuptuar tradicionalisht shumë koncepte themelore, të tilla si privatësia, pronësia dhe e vërteta. Por ndoshta më e rëndësishmja, ajo na ka sfiduar ne, si shoqëri, të rishikojmë vlerat tona, sistemet tona dhe përgjegjësitë tona ndaj njëri-tjetrit në këtë kontekst të ri.”
Në rastin e kërkimit të së vërtetës, mbeten pyetje të thella për t’u ngritur dhe që kërkojnë përgjigje: Si të krijojmë një mjedis dixhital i cili inkurajon shpërndarjen e informacionit të saktë, duke respektuar parimet e fjalës së lirë? Si të mbrohemi nga manipulimi i opinionit publik, pa zëra apo “perspektiva” mbytëse? Si ta pajtojmë nevojën për shpejtësi dhe efikasitet në moderimin e përmbajtjes online, me nevojën për drejtësi, transparencë dhe llogaridhënie?
Një gjë bëhet e qartë: përgjigja nuk ka gjasa të vijë nga ndonjë aktor apo qasje unike. Ajo do të kërkojë një përpjekje bashkëpunuese të shumëanshme që angazhon të gjithë palët e interesuara – nga përdoruesit individualë te kompanitë e teknologjisë, te entitetet qeveritare dhe organizatat.
Për ne, si përdorues individualë, kjo do të nënkuptojë kultivimin e një sensi të fortë të Edukimit Mediatik dhe atij Dixhital, i cili përfshin jo vetëm aftësinë për të përdorur mjete dixhitale, por edhe për të vlerësuar në mënyrë kritike dhe për të ndarë informacionin me përgjegjësi. Do të thotë të mbetemi gjithnjë vigjilentë, të njohim anshmëritë dhe paragjykimet tona dhe të marrim kohë për të verifikuar përpara se të ndajmë.
Për kompanitë e teknologjisë, do të nënkuptojë inovacion në mënyra që jo thjesht nxisin angazhimin dhe fitimet e përdoruesve. Do të nënkuptojë përsosje të vazhdueshme të algoritmeve për të kundërshtuar përhapjen e dezinformatave, zhvillimin dhe zbatimin e politikave të forta dhe transparente të moderimit të përmbajtjes, dhe theksimin e përgjegjësisë së tyre për rolin që kanë në formësimin e diskursit publik.
Për qeveritë, do të nënkuptojë krijimin e një kuadri rregullator që arrin ekuilibrin e duhur – një kornizë që mbron nga dëmtimi dhe mbështet vlerat demokratike, pa mbytur inovacionin apo cenimin e fjalës së lirë. Do të thotë të dëgjojë, të kuptojë dhe të evoluojë së bashku me hapësirën dixhitale, në vend që të përpiqet ta kufizojë atë brenda parametrave para-dixhitalë.
Dhe për organizatat, duke përfshirë kontrolluesit e fakteve dhe institucionet kërkimore, do të nënkuptojë kontributin e ekspertizës së tyre, luajtjen e një roli në edukimin e publikut dhe mbajtjen përgjegjëse të të gjithë palëve të interesuara. Do të nënkuptojë ecjen në fijen e perit që ndan objektivitetin dhe anshmërinë, e gjithë kjo ndërsa është nën vëzhgimin e një syri publik shumë partiak, shpesh skeptik.
Një gjë duhet të jetë e qartë: nuk ka përgjigje të lehta. Pyetja se kush vendos “çfarë është e vërtetë”, është sa komplekse aq edhe rrjedhimore. Megjithatë, është një pyetje të cilës nuk mund t’i shmangemi. Sprovat dhe vështirësitë e kësaj epoke dixhitale kanë vërtetuar se ndjekja e së vërtetës nuk është thjesht një ushtrim intelektual, por një shtyllë themelore ku mbështeten shoqëritë tona. Përballë këtyre sfidave, ne nuk duhet ta lëmë këtë shtyllë të shembet.
Kjo është detyra që na pret. Është një detyrë shumë e vështirë, kërkon shumë mund pa dyshim, por është diçka që ne duhet ta ndërmarrim kolektivisht dhe me vendosmëri të palëkundur. Sepse në fund, pyetja nuk është vetëm se kush vendos “çfarë është e vërtetë”. Ka të bëjë me mënyrën se si ne, si shoqëri, lundrojmë në këtë botë të re ku e vërteta nuk është thjesht një çështje fakti, por një çështje mbijetese. (TruthHub – Bota.al)
