Për një sërë arsyesh, sistemi aktual ekonomik nuk funksionon më për shumë njerëz. A është përgjigja për të kaluar në një ekonomi (më shumë) hibride dhe a është ky tranzicion i pashmangshëm?
Ka një sërë problemesh ekonomike me të cilat përballet shoqëria jonë. Pabarazia në të ardhura, si brenda dhe ndërmjet kombeve, po rritet në nivele të para në shekullin e 14-të. Efektet anësore të shumë industrive, si ndotja, shfrytëzimi dhe dëme të tjera sociale, vazhdojnë të shkatërrojnë pjesë të mëdha të botës. Dhe një numër gjithnjë e më i madh njerëzish po hasin vështirësi për të përballuar jetesën ndërsa janë të rrethuar nga pasuria materiale.
Ndërsa debati rreth këtyre problemeve dhe zgjidhjeve të mundshme vazhdon, lind pyetja: A është e pashmangshme një ekonomi kapitalisto-socialiste?
Pse status quo-ja nuk funksionon
Sistemi aktual ekonomik thjesht nuk po funksionon për shumë njerëz, sipas Timothy Snyder, Levin Profesor i Historisë në Yale:
“Shtetet e Bashkuara janë një vend që është ndër më pak të barabartët në botë. Sipas Credit Suisse, e cila është një bankë zvicerane dhe jo një lloj organizate e çmendur e majtë, ne jemi të dytët në botë në pabarazinë e pasurisë pas Federatës Ruse. Në Shtetet e Bashkuara që nga vitet 1980, në thelb 90 për qind e popullsisë amerikane nuk ka parë asnjë përmirësim as në pasuri, as në të ardhura. Pothuajse i gjithë përmirësimi në pasuri dhe të ardhura ka qenë në dhjetë përqindëshin e parë dhe pjesa më e madhe ka qenë në një përqindëshin më të lartë dhe pjesa më e madhe e kësaj ka qenë në 0.1 përqindëshin e parë dhe pjesa më e madhe e kësaj ka qenë në 0.01 përqindëshin më të lartë, që do të thotë që njerëzit jo vetëm që nuk ecin përpara objektivisht, por mënyra se si ata e përjetojnë botën – dhe kjo është shumë ndjesi e fuqishme – është se njerëz të tjerë janë në krye.”
Që ekonomia nuk funksionon për të gjithë nuk është një ide e re. Megjithatë, sipas autorit Anand Giridharadas, ideja se tregjet do të rregullonin gjithçka është shtyrë edhe kur provat kundër saj janë në dispozicion:
“Ka një mënyrë në të cilën elitat amerikane, dhe nuk po flas vetëm për disa miliarderë lakmitarë, por edhe inteligjenca amerikane ka qenë bashkëfajtore në një histori të rreme. Njerëz të pasur dhe korporata të pasura kaluan një brez duke bërë një luftë kundër qeverisë, duke definuar qeverinë, duke lejuar që problemet sociale të acarohen dhe duke lejuar që fitimet e tyre të rriteshin…. Mbaj mend isha ulur në Michigan në lëndën Econ 101 dhe më kujtohet se si merrja një leksion që thoshte se të gjitha këto gjëra ishin për të mirë dhe do të bëheshim më mirë. Dhe pikërisht rrotull nesh, në Michigan në 1999 shteti po shpërbëhej.”
Dr. Ioannis “Yanis” Varoufakis, ish-ministër i Financave i Greqisë thotë se dështimet e sistemit tonë aktual prekin të gjithë:
“Ne kemi miliarda njerëz që punojnë si pula pa kokë, duke e zhytur veten në depresion dhe duke shkuar në shtëpi e duke qarë natën deri sa i zë gjumi nëse kanë një punë, ose duke konsumuar ilaçet kundër depresionit dhe duke u bërë obezë dhe duke vizituar psikologë nëse nuk kanë punë. Në fund të fundit, ne kemi një ekonomi pa gëzim. Edhe ata që janë jashtëzakonisht të fuqishëm, në teori, të pasurit e botës, po ndihen gjithnjë e më shumë të pasigurt. Ata duhet të jetojnë në komunitete të mbyllura, sepse kanë frikë nga të gjithë ata që nuk kanë dhe që e kanë zili pasurinë e tyre. Në fund, ne kemi zhvilluar mjete fantastike për t’i shpëtuar nevojës dhe për t’i shpëtuar dëshirave, të cilat nuk po i përdorim mirë, sepse, në fund, po zhvillojmë forma të reja të shthurjes dhe privimit dhe depresionit të universalizuar, depresionit psikologjik, i cili nuk është në përputhje me përparimet tona fantastike në nivelin teknologjik.”
Pra, tani që po diskutojmë alternativat ndaj neoliberalizmit, cilat opsione janë në tryezë?
Si të përzihet një ekonomi e përzier
Sistemi aktual ekonomik i favorizuar nga shumica e vendeve të industrializuara është “ekonomia e përzier”. Ky përshkruhet më së miri si një sistem kapitalist me elementë të një ekonomie të planifikuar. Nuk është asgjë e re; versionet e tij i paraprijnë Romës. Pyetja që debatohet në shumicën e vendeve nuk është nëse duhet të ketë një përzierje tregjesh dhe ndërhyrjeje shtetërore, por më tepër se cila duhet të jetë ajo përzierje. Sot, ne jemi në një epokë ku tregjet më të lira dhe me më pak ndërhyrje janë qasje popullore, por ky është një zhvillim mjaft i ri.
Disa dekada më parë, edhe vendet kapitaliste përdornin planifikimin. Për shembull, në Francë, qeveria drejtoi ekonominë e përqendruar te tregu nëpërmjet përdorimit të planifikimit indikativ, një lloj planifikimi ekonomik në të cilin qeveria vendos objektiva dhe prioritete të përgjithshme për zhvillimin ekonomik, por nuk kontrollon drejtpërdrejt prodhimin dhe shpërndarjen e mallrave dhe shërbimeve. Kjo politikë ishte në fuqi për dekada të tëra, të njohura tashmë si “Tridhjetë Vitet e Lavdishme”. Politika të ngjashme ekzistonin në Japoni dhe Indi.
Në vendet nordike dhe në Kinë, shteti zotëron ose kontrollon një pjesë të madhe të shumë ndërmarrjeve. Në Norvegji, industria e naftës është në pronësi të qeverisë dhe investon në mënyrë aktive në kompani të tjera. Ndërsa pronësia shtetërore ka rënë në Skandinavi, qeveritë e ndryshme ende zotërojnë shumë biznese në shumë industri. Në jug të Shteteve të Bashkuara, qeveria federale ende zotëron dhe operon Autoritetin e Luginës së Tennessee.
Edhe vendet më të orientuara nga tregu mbështeten në ndërhyrjen e shtetit – si rregullimi, mirëqenia dhe politika makroekonomike – për të korrigjuar dështimet e tregut. Kalimi drejt një modeli me më shumë ndërhyrje do të ishte mjaft i lehtë për sa i përket zbatimit të politikave. Ne e kemi bërë më parë, është thjesht një çështje nëse duam përsëri.
Shumica e ekonomive të mëdha sot funksionojnë në një përzierje të kapitalizmit dhe socializmit. Duke pasur parasysh problemet me të cilat përballen sot shumë ekonomi industriale, një rivlerësim i asaj cilën përzierje po përdorim mund të jetë në rregull. Partia e Dr. Varoufakis bën thirrje për socializëm të tregut. John Fullerton ka shtyrë për një ri-imagjinim të mënyrës se si i qasemi ekonomisë dhe së fundmi shkroi një libër mbi ekonominë rigjeneruese. Wendell Pierce, një aktor dhe biznesmen, e konsideron veten një “kapitalist të vërtetë” ndërsa bën thirrje gjithashtu për rritjen e shërbimeve sociale, siç është përmirësimi i arsimit publik.
Çfarëdo që të zgjedhim, do të bënim mirë të kujtonim fjalët e ish-udhëheqësit kinez Deng Xiaoping: “Nuk ka rëndësi nëse një mace është e zezë apo e bardhë, për sa kohë që kap minjtë”. / Big Think – Bota.al
