Duke folur me një shtatëdhjetë vjeçar të sjellshëm dhe të shoqërueshëm, mund të pyesësh veten: “A ka qenë gjithmonë kështu apo ka ndryshuar me kalimin e viteve?”. Dhe një shtatëmbëdhjetëvjeçare e rezervuar mund të pyesë veten: “Kur të rritem, a do të jem po kështu?”.
E vërteta është se ndërsa mbetemi vetvetja, nuk jemi i njëjti person gjatë gjithë jetës sonë. Ka lajme të mira: personaliteti përmirësohet me kalimin e kohës.
Thelbi
Në një farë mase, ne mund ta njohim veten te fëmija që ishim dikur. Të qetë apo të zhurmshëm? Të qetë apo të prirur për shpërthime zemërimi? Eksplorues të sigurt të botës apo me frikë nga të huajt dhe përvojat e reja? Temperamenti që ka një fëmijë ndikon në përvojat e jetës, duke nxitur pritshmëri të ndryshme tek të tjerët (për shembull, nga një fëmijë i turpshëm pritet të mos flasë shumë dhe nga një i paduruar pritet që të shpërthejë gjithmonë në zemërim) dhe sjellje që mund ta radikalizojnë atë: p.sh. një fëmijë i turpshëm mund të lihet në botën e vet ose të mos inkurajohet shumë, ashtu siç është e mundur që një fëmijë i hedhur të trajtohet me nervozizëm që para se të lëshojë zemërimin e tij. Në çdo rast, këto stile të sjelljes së fëmijërisë thotregojnënë shumë për personalitetin që do të zhvillohet në moshë të madhe.
“Një 3-vjeçar i turpshëm sillet shumë ndryshe nga një 20-vjeçar i turpshëm. Por një farë thelbi mbetet”, thotë Brent Donnellan, psikolog në Universitetin Shtetëror të Miçiganit. Mes fëmijëve nga 3 vjeç deri në moshën madhore, një studim nga Universiteti i Wisconsin gjeti gjithashtu vazhdimësi me kalimin e kohës: fëmijët e rezervuar mbetën të rezervuar dhe ata me vetëkontroll të dobët u bënë të rinj impulsivë dhe rrezikues.
Çështje pjekurie
Por personaliteti ynë nuk është gdhendur një herë e përgjithmonë në fëmijëri. Ka të ngjarë që pas disa vitesh ndryshimet të jenë të padukshme, por ngadalë, gjatë rrjedhës së jetës, ato mund të bëhen të rëndësishme. Sipas Brent Roberts, psikolog në Universitetin e Illinois në Urbana-Champaign: “Personaliteti është një fenomen në zhvillim. Nuk është diçka statike në të cilën njeriu ka ngecur, pa mundësinë për të shkuar më tej”. Së bashku me kolegët nga Universitetet e Houston dhe Tübingen (Gjermani), ai studioi ndryshimet e pothuajse 2000 njerëzve mbi 50 vjeç: individët që kishin marrë pjesë në një studim kur ishin në shkollë të mesme (mosha mesatare 16 vjeç) u gjurmuan dhe iu nënshtruan të njëjtit test si atëherë. “Rezultatet tona sugjerojnë se personaliteti ka një komponent të qëndrueshëm gjatë gjithë jetës, por se ai është gjithashtu i lakueshëm, pra njerëzit piqen me moshën”, përfunduan autorët.
Në një farë kuptimi, mbi të gjitha “skajet” zbuten: pjesëmarrësit morën rezultate më të larta sesa kur ishin adoleshente në pjesë të testit që masin qetësinë, vetëbesimin, ndjenjën e përgjegjësisë dhe prirjen për të vënë veten në vendin e tjetrit. Studime të tjera konfirmojnë këtë evolucion: ndërsa plakemi bëhemi më të ndërgjegjshëm, emocionalisht të qëndrueshëm (më pak pre e impulseve dhe emocioneve), ekstrovertë, miqësorë dhe bashkëpunues. “Ndryshimet janë potencialisht pozitive. Më shumë vetëvlerësim, ndërgjegje dhe stabilitet emocional mund të përmirësojnë jetën tonë në fusha të tilla si puna, marrëdhëniet dhe shëndeti”, thotë Roberts.
Në një nga studimet e tij ai tregoi gjithashtu se mosha ul narcisizmin: në përgjithësi, drejt moshës së mesme ai është më pak i theksuar sesa kur në rini, edhe pse narcisistët e vërtetë priren të mbeten të tillë të paktën pjesërisht.
Avantazhet e ndryshimit
Ndryshimi i personalitetit me rritjen e moshës sjell përfitime të mëtejshme. Një studim nga Universiteti i Buffalo mbi njerëzit e moshës 14 deri në 99 vjeç zbuloi se me kalimin e viteve njerëzit bëhen besues ndaj të tjerëve dhe se kjo shoqërohet me një ndjenjë më të madhe mirëqenieje. Ndërsa në Universitetin e Singaporit u pa se 70-vjeçarët janë më bujarë se 20-vjeçarët me të huajt, sepse janë më pak të përqendruar te vetja. “Ekziston një ide e gabuar se njerëzit e moshuar janë më të ndrojtur. Në realitet është e kundërta. Ne shpesh bëhemi më empatikë dhe të dhembshur ndërsa plakemi”, shpjegon Rodica Damian, psikologe në Universitetin e Hjustonit.
Gjithashtu fitojmë qetësi shpirtërore sepse jemi më të patrazuar se kur ishim të rinj. Për të vlerësuar këtë, një ekip i koordinuar nga Universiteti i Kalifornisë, Santa Cruz, vëzhgoi me imazhe rezonance magnetike reagimin e amigdalës (zona e trurit që përpunon disa emocione) ndaj pamjes së imazheve me përmbajtje emocionale pozitive dhe negative, në njerëz të moshave të ndryshme. Vetëm tek të moshuarit imazhet pozitive nxisin aktivizim më të madh të amigdalës sesa ato negative. Për më tepër, pjesëmarrësit më të moshuar kishin më shumë gjasa të kujtonin imazhe të këndshme midis atyre të ndryshme që panë gjatë eksperimentit.
Siç shkruajnë autorët e studimit: “Ndërsa plakemi ne përjetojmë më pak emocione negative dhe u kushtojmë më pak vëmendje stimujve emocionalë negativë sesa atyre pozitivë”. Në shumë raste ne qeshim edhe më shumë. Kjo doli nga një studim në Universitetin e Nju Meksikos, në të cilin një grupi njerëzish iu kërkua të vlerësonin një sërë deklaratash humoristike dhe neutrale. “Të moshuarit i perceptonin si humoristët ashtu edhe ata neutralë si më argëtues sesa të rinjtë,” përfundoi autori i studimit.
Shtytja e evolucionit
Me kalimin e kohës, pra, edhe personaliteti transformohet. Po pse? Jo aq shumë si rezultat i ngjarjeve të mëdha të jetës. Ajo që na formon është më tepër ajo që presin të tjerët nga ne, nevojat që duhet të plotësojmë për të krijuar marrëdhënie të mira shoqërore, për të edukuar veten, për të punuar, për të ndërtuar marrëdhënie romantike, për të krijuar një familje.
“Me kalimin e kohës neve na kërkohet në shumë kontekste të jetës që t’i bëjmë gjërat pak më ndryshe,” thotë Roberts. “Askush nuk na thotë hapur se si të veprojmë, por në shumë situata ka rregulla shumë të qarta e të nënkuptuara se si duhet të sillemi,” specifikon ai. Pra, ne përshtatemi.
Aq sa një studim i kryer në 62 vende, i koordinuar nga Universiteti i Tilburgut (Hollandë), zbuloi se në kulturat ku të rinjtë pritet të marrin shpejt përgjegjësitë e të rriturve (si puna dhe largimi nga familja e origjinës), personaliteti piqet më herët.
Vendos unë si dua të jem
A mund të vendosim të ndryshojmë? “Shumica dërrmuese e njerëzve do të donin të ndryshonin aspekte të personalitetit të tyre,” thotë Nathan Hudson, një psikolog në Universitetin Metodist të Jugut në Dallas, Teksas. Hudson kreu një studim në të cilin pjesëmarrësit raportuan se cilin dimension thelbësor të personalitetit donin të ndryshonin. Më pas, çdo 7 ditë për 15 javë, ata morën propozimin për të kryer një detyrë të projektuar për t’i nxjerrë ata nga “zona e rehatisë”, me nivele në rritje të vështirësisë.
Për shembull “prezantohu me dikë”, dikujt që donte të rriste ekstroversionin. Kështu, ne kemi parë se ai me të vërtetë mund të evoluojë në drejtimin e dëshiruar. “Përveç faktorëve të jashtëm si rolet shoqërore, qëllimet për të ndryshuar personalitetin e dikujt mund të jenë gjithashtu mjaft të forta për të formuar vazhdimisht mendimet, ndjenjat dhe sjelljet gjatë një periudhe kohe të mjaftueshme për të prodhuar ndryshime në tipare,” thotë Hudson.
Një person i ndrojtur mund të “detyrojë” veten të shkojë në një festë ku nuk njeh pothuajse askënd. Është një vendosmëri impulsive për të mos shprehur zemërimin në vendin e punës. Dhe është gjithashtu kështu, duke i dhënë vetes mundësi të reja, që ne ndryshojmë vit pas viti. Vetëdija se personaliteti është në transformim ka dy përparësi: promovon evolucionin tonë dhe na bën të jetojmë me kuriozitetin për të zbuluar se si do të bëhemi. / bota.al
